The Falls

Een algemene topattractie in Canada zijn de Niagara watervallen. Deze liggen op de grens van Canada en Amerika op een afstand van ruim een uurtje autorijden vanaf mijn hotel. Het lijkt me de moeite waard om daar weer eens te gaan kijken. Zou het nog hetzelfde zijn als 40 jaar geleden? Of althans wat ik me ervan herinner.

Navigatie is vrij eenvoudig. Als je een paar wegnummers en straatnamen (zoals Queen Elizabeth Highway - QEH) kent is het eenvoudig om de weg te vinden. En aangezien Canadezen de auto graag in de nabijheid van de bestemming parkeren is het niet erg moeilijk om een parkeerplek te vinden. Zelfs in de buurt van de topattractie van Canada kun de in de buurt parkeren. Overigens moet je er dan wel $ 20,- voor betalen. En je kunt er dan de hele dag staan, dus redelijk betaalbaar in verhouding tot Amsterdam, het strand, de Efteling en andere topattracties in Nederland. Hoewel de Dorpsstraat in Elst daar nog niet bij hoort.

De watervallen blijven imponerend. Een geweldige hoeveelheid water komt circa 60 meter naar beneden. Het is dus niet de hoogte maar de hoeveelheid water die imponeert. Iedere seconde kun je er 1.000.000 badkuipen mee vullen, erg veel toch! Zoals een goede uitbater betaamt zijn er diverse atracties waarmee verder vermaak mogelijk is. De eerste die ik kies is de ' journey behind the falls'.  Een attractie waarbij je in een tunnel achter de watervallen komt. Overweldigend geraas van de hoeveelheid water en ook nog een platform waar je van dichtbij de watervallen kan bekijken. Daarna nog een boottochtje vlak voor de watervallen langs. Ook een mooi tripje en een poncho zorgt ervoor dat je toch nog een beetje droog blijft. Opnieuw zijn de watervallen indrukwekkend en dit deel is volgens mij niet of nauwelijks veranderd en nog steeds leuk. In het naastgelegen dorp zijn wel behoorlijk wat hotels, casino's en andere gebouwen toegevoegd. Maar daar heb ik niets te zoeken!

Mijn volgende doel voor vandaag is het Wellingport kanaal. Een kanaal waardoor twee meren worden verbonden en er een groot hoogteverschil wordt overbrugd.  Door middel van 7 sluizen wordt het voor zeeschepen mogelijk gemaakt om tot de prairies te komen. Het is en blijft indrukweekend om een zeeschip min of meer door land heen te zien varen. Een uitzichtpunt bij sluis-3 geeft een prachtig zicht hoe een zeeschip de sluis invaart en omhoog komt. Om vervolgens verder te varen naar de volgende sluis.

Na deze twee prachtige bezoeken is het tijd om naar mijn hotel te rijden. Het is spitstijd en mijn ' zelfrijdende auto'  is prachtig. Je stelt het systeem in op 100 km en alles automatisch. Vervolgens gaat het filerijden vanzelf. De auto zorgt ervoor dat je in dezelfde baan blijft rijden en niet op je voorganger botst en je nooit harder dan 100 km rijdt. Omdat het file is en het systeem vanaf 0 km werkt sta je soms zelfs stil om daarna weer automatisch verder te gaan. Uiteraard nooit harder dan de voorganger en moet de snelheid snel terug dan remt de auto ook vanzelf. Het kost even wat moeite om vertrouwen in het systeem te krijgen, maar dan heb je ook wat. Op mijn volgende auto wil ik dit ook hebben, heerlijk ontspannen in de auto rijden. Je kunt alle aandacht geven aan bellen, whatsappen, email, etc.

Een 2e familie bezoek

In alle rust word ik wakker. Vandaag is het zondag en ga ik andere, schoonfamilie bezoeken. Een tante van Betty is in de jaren '60 naar Canada vertrokken en heeft daar haar weg gevonden. Zij en haar kinderen zijn inmiddels uitgezworven en een nicht woont nu in Cambridge (Ontario). Een bezoek aan dit gezin is vandaag de hoofdmaaltijd. Maar eerst maar een ontbijtje bij het naast het motel gelegen restaurant. Prima eitje en de koffie is ook vrij belangrijk voor mij.

Na het ontbijt maar eerst eens de buurt wat verkennen en wat geocaching doen. Op een begraafplaats vind ik een mooi verstopte maar natte cache. Een geschreven log is daarmee niet mogelijk, dus ik neem maar een fototje die ik opneem in de log. Overigens een bijzondere begraafplaats, maar wel met hele brede wandelpaden. Gedurende mijn bezoek leer ik waarom ...., uiteraard willen Canadezen de auto tot bijna het gaf rijden. Je zou eens  moeten lopen ...? Een tweede cache vind ik in een minibliotheek. Zoeken, zoeken in de boeken, maar de cache blijkt elders in het huisje verstopt. Erg leuk.

Terug in het hotel ga ik de dienst in de Koepelkerk (kerkdienst gemist) beluisteren. Daarmee wordt het zondagse gevoel toch nog een beetje versterkt. En ondertussen beluister ik de preek waar we binnenkort een creatieve sessie mee gaan doen. Betty en ik hebben iets leuks voor de verwerking bedacht en gaan daar samen met wat mensen uit de wijk mee aan de slag. Word je daar al een beetje nieuwsgierig over? Ik zal verklappen dat je er mee kunt spelen.

In de middag vertrek ik naar Cambridge, het is een ritje van circa 45 minuten. En autorijden is best leuk, zeker met een auto die bijna automatisch rijdt. Ik leer het systeem steeds beter kennen en het is wel aangenaam.Je kunt extra van de omgeving genieten omdat de auto wel binnen de lijntjes blijft rijden en ook niet op de voorganger botst. Het bezoek aan de familie is erg leuk. Het is familie die ik nauwelijks ken maar we hebben wel een goed gesprek. Een familie band die bindt en een mooie gedachtenwisseling over de leefomstandigheden in Nederland versus Canada. Wat zijn verschillen en wat zijn overeenkomsten. Voor mij is het helder dat ik erg gelukkig ben om in Nederland te wonen en te leven. Waarschijnlijk ben ik daarmee ook een echte Nederlander. Hoewel ik wel van de uitwisseling kan genieten en me laat inspireren door de omstandigheden in Canada. Iets voor het donker wordt vertrek ik weer. Onderweg nog even wat drinken inslaan voor de avond en dan terug naar mijn motelkamer. Ruim op tijd voordat de dag om is ben ik terug.

Familiebezoek

In 1981 was ik in Canada en op bezoek bij oom Klaas en tante Jo. Beiden zijn inmiddels al enige tijd geleden overleden. Zij hadden drie kinderen: Sikko, John en Linda. Dus ik heb twee volle neven en een nicht in Ontoria wonen. Voor het laatst heb ik ze dus 38 jaar geleden gezien. En vandaag ga ik terug naar hun woonplaats en enkele plekken waar ik lange tijd geleden ben geweest. Eens kijken of herinneringen nog aansluiten bij de huidige werkelijkheid?

Mijn eerste doel is het ophalen van een auto. Ik heb ervoor gekozen om deze op het vliegveld op te halen zodat ik deze bij vertrek uit Canada ook eenvoudig kan inleveren. Hiermee heb ik voor de rest van de tijd eigen vervoer. En dat vervoer is best handig in een land waar buiten de grote stad weinig OV beschikbaar is. Ik heb een moderne Toyota gereserveerd en deze krijg ik ook! Het wordt een unieke en onvergetelijke rijervaring. In de auto is een systeem geinstalleerd van adaptive cruisecontrol en lane keeping assistance. Oftewel als je dit systeem op de snelweg aanzet op bijvoorbeeld 100 km zorgt de auto ervoor dat je deze snelheid rijdt, tenzij je voorligger langzamer rijdt. Dan gaat de auto deze auto volgen tot de maximale snelheid. Het systeem van de lane keeping assistance zorgt ervoor dat je binnen de lijntjes blijft rijden en dus een vorm van automatisch sturen! Heerlijk ontspannen rijden, je hoeft eigenlijk alleen nog maar in bijzondere omstandigheden in te grijpen. Het is een prachtig systeem, vast dat dit ook op mijn volgende auto komt. Dan hoef ik nog minder te doen! En volgens mij wordt het dan ook mogelijk om veilig te whatsappen, facebooken, twitteren, linkedin, etc. Alleen de wet moet daarvoor nog worden aangepast.

Ruim op tijd en heel veilig kom ik in de omgeving van Woodstock. De plek waar ik in 1976 en 1981 ben geweest. Mijn herinneringen blijken vrij beperkt, er zijn best veel zaken veranderd. De centrale winkelstraat is slecht onderhouden en veel winkels zijn verplaatst naar het industiegebied bij de snelweg. Er is onderhoudsachterstand in het centrum van Woodstock. Enkele bekende gebouwen zoals het gemeentehuis, kerk, etc. herken ik nog wel. De ruimte uitstraling van de wegen is er nog steeds en alleen de auto's zijn wat kleiner geworden. Ook rijd ik langs de huizen waar mijn oom en tante hebben gewoond. Ze staan er nog steeds! Weinig aan veranderd.

Ruim op tijd arriveer ik bij mijn nicht Linda en haar echtgenoot Jan Klinkenberg. Ook  mijn neef John en zijn echtgenoot Jan sluit aan. We hebben een heerlijke middag en we halen volop herinneringen op. Ik heb de dia's van mij en mijn vader op de tablet (cloud) meegenomen en het is fijn om samen plaatjes uit de oude doos te bekijken. Diverse herinneringen komen opnieuw aan het licht en sommigen blijken echt weggezakt te zijn. De dia's geven over enkele feitelijke omstandigheden zekerheden waarmee enkele discusssie over ontmoetingen worden geslecht. Vooral mijn neef John is weinig veranderd, de anderen zijn toch iets meer ouder geworden. Ik ook! Nadat we enkele fotoshoots en selfies hebben genomen ga ik verder. Er is opnieuw een waardevolle ontmoeting geweest en deze kan worden bijschreven in de herinneringen.

In Brantford wacht in de Comfort Inn een bed op mij. Eerst nog even een lekker bad, een biertje en dan maar weer eens pitten. Morgen ga ik op bezoek bij famlie van Betty.

Op bezoek bij Schlegel Villages

Vandaag is de post-congres tour. Oftewel een excursie naar een interresante locatie waar wat te leren valt. Voor vandaag staat een bezoek bij Schlegel Villages in Waterloo op het programma. Vanaf Toronto is het een busreis van ruim 1,5 uur om daar te komen. En dus onderweg ruime gelegenheid om te netwerken (met mensen uit Kentucky en Taiwan) en een beetje van Ontoario te zien. Dit deel van Ontario is niet erg interresant. Veel snelweg en veel bebouwing, oftewel veel milieuvervuiling en stikstof. Ondertussen ook weinig landbouw (meer) zichtbaar. Volgens mij was dat vroeger wel anders.

Schlegel Villages staat bekend als een zeer innovatieve onderneming in de ouderenzorg. Het concept dat we in Waterloo bezoeken omvat de volledige dienstverlening in de ouderenzorg zoals verpleeghuis, verzorgingshuis en zelfstandig wonen. En dat is voor Ontario best bijzonder! En daarnaast is een koppeling gemaakt met een research instituut (RIA) en onderwijs. Vooral deze laatste twee verbindingen zijn vrij uniek. We krijgen een uitleg over de achtergronden van deze koppeling en de partners die er bij betrokken zijn. Vooral de koppeling met het onderwijs inspireert mij. De verbinding is wederzijds, oftewel de studenten naar de faciliteiten en de ouderen in het onderwijs. Het lijkt me zeer kansrijk en waardevol. Het is veel meer dan Learning on the job, er worden ook daadwerkelijk sociale verbindingen gemaakt. Studenten die een ouderen-maatje hebben en ook anderom. Dus wederkering.


Ook de verbinding met de research is inspirerent. Onderzoek heeft aangetoond dat research die praktische betekenis heeft toch nog vaak 17 jaar nodig heeft om in de praktijk te worden toegepast. Bij Schlegel Villages is dat veel minder en zijn de resultaten veel beter. Althans dat wordt ons voorgehouden. Tijdens de rondgang in het researchlab zie ik wel veel mensen maar wat precies de resultaten van de research zijn is me nog niet duidelijk geworden. Hoewel ik wel de waarde van de directe verbinding zie. Overigens heb ik de indruk dat het vooral medische research en minder social research is.

Ook krijgen we een rondleiding door de LongTermCare (verpleeghuis). Ze zijn erg trots op het resultaat en gezien de lokale contect is dit misschien wel te begrijpen. Vanuit Nederlands perspectie zijn de tweebedskamer, gedeelde badkamers en grote huiskamers voor groepen van 16 deelnemers niet echt innovatief. In de inrichting en uitwerking wordt het 'gewone'  leven opgezocht en past de vorm van schlegelvillage in de locale context. Maar ....., ik blijf toch wel erg trots op de ouderenzorg in Nederland. Volgens mij zouden we met onze kennis een goed exportproduct in handen hebben. Hoewel de mogelijkheden in andere zorgsystemen  wel eens lastig kunnen zijn.

De terugweg naar Toronto is vrij lang. De vrijdagmiddagspits is zwaar en er is nogal wat file te verwerken. Rond etenstijd worden we gedropt op de vertreklocatie, circa 100 minuten lopen van mijn appartement. Ik ga op ' jacht'  naar eten. Bij de ierse pub is een wachttijd van 30 tot 45 minuten en bij een ander restaurant staan ze tot buiten in de rij. Het lijkt me beter om een kant-en-klaar maaltijd bij de Metro te halen en dus thuis te nuttigen. Als je alleen eet hoef je voor de gezelligheid niet naar een restaurant. Nog even wat papierwerk en inpakken, morgen ga ik een auto ophalen en op reis naar (verre) familie.

LTC 2019, 2e congresdag

Vandaag is het de 2e congresdag van het wereldcongres Global Ageing. Opneuw een dag met enkele plenaire sessies, wat workshops, paneldiscussies en ontmoetingen met andere deelnemers. Uiteraard heb ik me tijdig op de verschillende keuzes voorbereid en is er een mooi programma voor mij. Het congres is georganiseerd op basis van 'hongerige deelnemers' die op de overnachtingslocatie geen mogelijkheid tot ontbijt hebben. Dat komt dus mooi uit! Om 7.30 uur staat het ontbijt in de congreszaal klaar en daar heb ik best zin in.

Om 8.30 uur starten de eerste sessies, best wel vroeg. Ik volg versschillende sessies met hele diverse sprekers. Er is een mooie sessie met een discussie over de grootste uitdagingen in de sector langdurige zorg. Er zijn een 4-tal keuzes : dementie, technologie, arbeidsmarkt en de activering van de ouderen. Voor de toelichting kunnen we digitaal stemmen en daarna volgt een toelichting.
Per thema iemand die van mening is dat zijn thema de belangrijkste uitdaging is. Vervolgens volgt er opnieuw een stemming en kunnen we zien of er verschuivingen zijn. De sprekers zijn goede 'debaters' uit Australie, Japan, Canada en Amerika. Best een leuke sessie en kies voor de uitdaging technologie. Ik verwacht dat daar de grootste uitdaging ligt. Niet iedereen deelt deze mening. Gelukkig kan ook deze sessie wel in harmonie worden afgesloten.

Tijdens de lunchpauze prima gegeten en weer wat leuke en deels oude bekenden gesproken. Opnieuw blijkt het project Hogeweyde in Nederland een zeer bekend voorbeeld. Het project is inmiddels meer dan 10 jaar oud en is nog steeds voor velen een bron van inspiratie! En ook de nieuwe voorbeelden zoals Hart van Vathorst worden als zeer innovatief gezien en verdienen naar de mening van velen wereldwijde navolging. Hoewel dit voor sommige landen met andere regels lastig is. Wij Nederlanders doen het eigenlijk best goed.

Rond 16.30 uur wordt ook deze congresdag weer afgesloten. Het is prima weer en ik ga nog eens een mooie wandeling in Toronto maken. Een wandeling langs de waterkant van het meer waaraan deze stad ligt. De imponererende skyline van Toronto is fraai. En er liggen ook nog wat geocaches die ik ondertussen met een bezoek vereer. Ook vind ik een travelbug die ik meeneem naar Nederland. Tijdens de wandeling bezoek ik een Mac, daarmee is mijn maag voor de rest van de dag voldoende gevuld. Het is tijd om naar mijn slaapgelegenheid te gaan en van wat rust te genieten. Uiteraard pas nadat ik deze weblog heb geschreven.

LongTermCare (LTC) 2019

De activiteiten van vandaag zijn de aanleiding en het hoofddoel van de reis naar Canada. Het is de eerste dag van het Global Ageing congres. Het is een tweedaags congres over ontwikkeling in de langdurige ouderenzorg (LongTermCare) en deze wordt iedere twee jaar ergens op de werefd georganiseerd. Meestal is het congres verbonden met een lokaal congres dat mede door de deelname van de Global Ageing society wereldwijde bezoekers trekt. Kennis en ervaringen delen staan centraal en de meeste deelnemers vinden het leuk om te netwerken en andere mensen te ontmoeten. Ik ook! En om dat wat eenvoudig te maken krijgen de deelnemers een grote badge. En omdat ik een internatiale bezoeker ben komt er onder mijn badge een gele ' bekroning'. Daarmee is van grote afstand te zien dat ik uit het buitenland kom. Helaas is niet te zien uit welk land. Dus de aanleiding tot een gezellig praatje is eenvoudig. En veel mensen vinden het leuk om ervaringen uit Nederland te horen. Het vraagt van mij de vaardigheid om ook kennis terug te vragen!

Het congres start met een gezamenlijk ontbijt, tussen 7.30 en 8.30 uur worden we dus verwacht. Het gros van de deelnemers overnacht in het naast de congreslocatie gelegen hotel of elders in de nabijheid. Vanaf mijn Airbnb is het minder dan een kwartiertje lopen. Omdat de Europese tijdzone nog een beetje in mijn mindset aanwezig is, is dit aanvangstijdstip geen probleem. Direct na het ontbijt start het congres. De eerste bijdrage is van de minister van LTC van Ontario. Zij is verantwoordelijk voor een groot aantal verpleeghuizen en gezien haar portefeuille wil ze echt iets veranderen. Logisch als de wachtlijsten meer dan een half jaar of plaatstelijk zelfs 4 jaar zijn! Misschien doen we het in Nederland nog best heel redelijk? Het probleem blijkt dus ook bij de budgetverstrekker helder en er is geld onderweg. Maar zou er ook voldoende personeel zijn?  Dit blijkt een serieus probleem, net als elders in de wereld.

Na de bijdrage van de minister volgen er vele anderen. Soms in plenaire sessies en vele ook in kleinere workshop met meer ruimte voor interactie. Er zijn meer dan 800 deelnemers op het congres. Uiteraard veel deelnemers uit Canada, maar ook spreek ik mensen uit Amerika, Australie, Engeland, Frankrijk, Duitsland, etc. Het aantal deelnemers uit het buitenland is echter minder dan gebruikelijk. Mogelijk is er iets te weinig reclame gemaakt? De interactie waarbij je probeert van elkaar te leren blijft echter best leuk. De uitdagingen zijn wereldwijd herkenbaar. De oplossingen blijven vaak lastig en het blijft zoeken naar de juiste keuzes.

In de middag is er ook tijd voor mijn workshop. Ik geef een bijdrage over wat er speelt in Nederland en welke oplossingen er gekozen worden. Als voorbeeldproject heb ik 'Hart van Vathorst' (Heart of the community) meegenomen. Een voorbeeeldproject waarin op basis van echte inclusie wordt samengewerkt tussen verschillende partijen. Kern van de samenwerking is een gezamenlijke visie/missie. Dus niet 'kom met ons en doe als wij', maar daadwerkelijk een gemeenschappelijk gedragen doel. Internationaal gezien een voorbeeld dat mogelijk voorop loopt? Een voorbeeld dat inspiratie geeft maar gezien lokale wetgeving niet eenvoudig is te dupliceren. Ik leer opnieuw de waarde van dit concept en het verschil dat daarmee wordt gemaakt, te onderkennen. Volgens mij is er ook in Nederland nog veel zendingswerk mee te verrichten.

In de avond is het tijd voor een galadiner. Op dit soort conferenties is dit  een gebruikelijk concept. Een gezamenlijke maaltijd met honderden mensen. Deze mensen zitten aan ronde tafels met ruimte voor circa 10 personen. Vaak gevarieerde groepen uit verschillende landen en met verschillende achtergronden. Erg leuk om kennis en ervaring te delen. En om gewoontes en gebruiken uit verschillende landen beter te leren kennen. En bij een galadiner in Canada horen ook awards. Een trend die uit Amerika is overgekomen om mensen en/of organisatie in het zonnetje te zetten. Vanavond zijn er vele (tientallen) awards uitgereikt. Velen hebben gewonnen en ze vinden dat erg leuk en mogelijk ook belangrijk. Ik vraag mij af waarom al deze mensen het leuk vinden om het podium op te klimmen. Willen al deze mensen/instelling zichzelf centraal stellen? Of staat de client centraal? Een vraag om morgen nog eens te bespreken met mensen die ik spreek.

Al vroeg in de avond rond half negen is het diner klaar. Er volgt een galafeest. Een feest wat ik maar even laat liggen. Ik ga me wat ontspannen en een weblog schrijven. Morgen is er een nieuwe dag en graag wil ik me daar met volle energie op storten. Eens kijken wat de 2e congresdag me kan leren.

Toronto, very big city

Na een lange nachtrust is er vandaag voldoende tijd om Toronto te verkennen. Vandaag heb ik een dag om te acclimatiseren en dus is er voldoende ruimte om in alle rust de drukke wereldstad Toronto te verkennen. Een stad met bijna 3 miljoen inwoners en als je het omliggende gebied meeneemt kom je op 6 miljoen inwoners. Daarmee is het na Mexico-city, New York en Los Angeles de 4e grootste stad op het Amerikaanse continent. Een stad met vele nationaliteiten (ong. 170 stuks) en meer dan 50% van de inwoners zijn in een ander land geboren.

Om 10.00 uur start de rondleiding ' downtown'. Ik heb bij het bedrijf 'tour-guys'  een rondleiding geboekt en een wandeltocht van ruim 1,5 uur met een prima toelichting leert mij veel meer over de stad en haar historie. Er blijkt een rijk verleden en een immense groei van de stad. Een groei die nog steeds doorgaat. Jaarlijks komen er 70.000 inwoners bij! Oftewel 3x de bevolking van Elst. Aan de bouwactiviteiten kun je het ook zien, er is veel werk aan de winkel.

Er zijn heel veel wolkenkrabbers in deze stad. En er komen er nog heel veel bij. Voor alle emigranten die zijn vertrokken voor de rust en de ruimte:  mislukt! Het is er vol en druk. Het valt mij op dat op straatniveau er vrij weinig winkels en restaurants zijn. Het zijn veel kantoren en andere bedrijfjes. Tijdens de rondleiding kom ik er achter dat er veel onder de grond zit. In Toronto zijn veel gebouwen onderling verbonden en zijn de 'gezellige straatjes'  onder de grond. Het systeem wordt PATH genoemd en verbindt feitelijk de stad. Tijdens lunchtijd is het heel erg druk en overal zijn restaurantjes en eettentjes. Het is er best gezellig.

Tijdens mijn lunch spreek ik met een oudere dame. Zij loopt in PATH met een rollator en is van Noord-Ierse afkomst. Zij vertelt mij dat zij inmiddels gepensioneerd is en nog steeds graag in het centrum van Toronto woont. Veel van haar leeftijdsgenoten zijn vertrokken. Het centrum is te duur geworden en velen zijn verhuisd naar de buitenwijken. Toch wil zij zelf blijven, ondanks dat verdere voorzieningen voor ouderen er niet of nauwelijks zijn in het centrum van de stad. Zij geniet van de multiculturele samenleving die het centrum van Toronto haar biedt.

Na de lunch is het tijd voor het hoogste punt. Letterlijk het hoogste punt, oftewel een bezoek aan de CN-tower.  Van 1977 tot 2007 het hoogste vrijstaande gebouw in de wereld. Het is zeker een bezoek waard en ik ben benieuwd hoe het er nu uit ziet. In 1981 ben ik er ook geweest en toen was het bijna nieuw. Inmiddels blijkt er al wat betonrot en wordt deze hersteld. Op grote hoogte vinden werkzaamheden plaats! Opnieuw is het uitzicht prachtig. Er is ook heel veel te zien en het weer is prachtig. Zonnig en helder. Oftewel een waardevol bezoek.

Na dit hoogtepunt is het tijd om richting congreslocatie te gaan. Ik ga me vast registeren en wat voorbereidend materiaal ophalen. Ik begrijp dat er dit jaar circa 850 bezoekers worden verwacht. Ik krijg een prachtige badge met een lintje dat ik internationaal bezoeker ben. Zou me dit voorrechten gaan geven? Morgen is de officiele start en om 9.00 uur word ik er verwacht. De locatie is 10 minuten lopen van mijn Airbnb, dus lekker dichtbij.

Naar Canada, zakelijk en wat herinneringen ophalen

Mijn eerste verre reis was naar Canada. In 1976 (ruim 43 jaar geleden) hebben mijn ouders een gezinsreis met als bestemming Canada gekozen. Wij zijn toen op bezoek geweest bij het gezin van de zus van mijn vader in Woodstock (Ontario).  Het was een prachtige ervaring, op bijgaande foto uitde ode doos sta ik met mijn moeder boven in de KLM Jumbojet 747. 5 jaar later ben ik er opieuw met mijn ouders geweest. Toen zijn we ook 'overland' naar de Yellewstone, Rocky Mountins en de praireies geweest. Opnieuw een prachtige reis. Zou daar de kiem voor mijn 'reis belangstelling' zijn gelegd? Tot op heden was ik echter nog niet weer terug in Canada geweest. En er kwam nu een kans langs om dit te gaan doen. Er is een groot congres (Global Ageing) en ik heb de mogelijkheid gekregen daar een workshop te verzorge Een workshop over bouwen voor mensen met dementie in een inclusieve samenleving! Hoe doen we dat in Nederland? Het project Hart van Vathorst heb ik daarvoor in mijn "bagage'. En het congres is in Toronto. Dus een kans voor een leuk reisje.

Mijn vliegtuig vertrekt in de vroege ochtend van 16 september. Wat mij betreft te vroeg, in ieder geval te vroeg om tijdig met de terin op Schiphol te zijn. Dus maar een nachtje daarvoor al naar CitizenM op Schiphol. Een hele goede overnachtingsplek om 'uit te slapen' en vervolgens binnen 2 minuten in de vertrekhal te zijn. Een hotel dat wat mij betreft, precies heeft wat een lucht-reiziger nodig heeft. Een goed bed, douche en een gelegenheid om in een sfeervolle omgeving wat te eten en drinken.

De ochtend start daarmee relaxt en de inchech en security procdures zijn eenvoudig. Het is vanochtend niet druk en vrij snel zit ik aan een Mac-ontbyt. Prima koffie met wat 'stuf'. Ruim op tijd ben ik bij de gate en als buurvrouw krijg ik een Keniaanse vrouw. Zij is onderweg van Nairobi naar toronto met een overstap op Schiphol. Gisteravond aangekomen en een andere hotelkeuze (bankje) gemaakt. De verdere reis hoor ik weinig meer van haar. helaas zijn er ook enkele op een bankje blijven liggen en neit komen opdagen. Dus er moeten wat kffrs van boord en we krijgen een vertraging van 30 minuten.

De vliegreis is eenvoudig, gewoon blijven zitten en wachten wat er komt. Na bij 8 uur staan we weer aan de grond en kan ik Canada in. Na 38 jaar terug in dit land. Er blijken nog wat ingewikkelde aanmeldt procedures met verklaringen nodig. Allemaal goed ingevuld en ik mag naar binnen! Vervolgens met een trein naar de stad en met de tram het laatste stukje naar mijn Airb&b. Prima plekje, vlak bij het congres centrum en op 15 minuten van het centrum van de stad.

Ik heb 6 uur tijdsverschil te overbruggen. Dus vandaag een hele lange dag. Daarom ga ik nog wat doen. Een wandeltocht door het centrum van Toronto. Het is een hele grote maar qua wegen ook ruime en moderne stad. Morgen ga ik het verder verkennen, dus de uitwerking daarvan volgt later. Vroeg n de avond ga ik naar bed. Ik heb besloten een lange nacht te nemen.

Finale rondgang op Okinawa

Vandaag is de laatste dag met een inhoudelijk programma. De eerste locatie die we bezoek is een onder Kayo architectuur gebouwd woonhuis. De architect schrijft op zijn website: schoonheid is wat je voelt aan de achterkant van wat je ziet. De architect is op zoek naar universele waarheid en schoonheid die de ware aard verbindt en nieuwe mogelijkheden onderzoekt. En deze visie is met dit project gelukt. Op een heel klein perceel is een zeer bijzonder en vrij luxe woonhuis gerealiseerd. Diagonale en speelse lijnen geven het huis een zeer bijzondere schoonheid. Ramen geven licht en weinig uitzicht. En domotica en installatietechniek zijn van een laag niveau gebleven. Het is de architectuur die de woning bijzonder maakt.

Het 2e bezoek is een ouderenzorgvoorziening in Heabura. Een recent (2016) opgeleverd complex met dagbesteding (30 personen) en verblijfplaatsen voor langdurige zorg (2x40 + 1x 30). De visie van de zorginstelling is gebaseerd op het ‘hotel’ concept waarbij de client vanuit dit perspectief (gastvrijheid) er graag wil zijn. Volgens de website van de zorginstelling heeft het concept als doel  om een comfortabele leefruimte te creëren. Ze willen dat gebruikers en bewoners net zo ontspannen leven als thuis. Met zo'n wens is gekozen voor elementen als een lichte entree met een gevoel van openheid en een openbaar bad, waar je ook kunt genieten van voetbaden. Ondertussen wordt gezocht naar het ‘thuisgevoel’ op een woonlaag. Wat mij opvalt is dat er veel algemene ruimte is met brede gangen, verkeersruimten, grote afdelingszalen en ondertussen nog niet overal kamergebonden sanitair. Er is beperkte installatietechniek waarbij er geen of nauwelijks luchtbehandeling en domotica is. Natuurlijk licht is slechts beperkt aanwezig in de leefgebieden, mogelijk is dit voor een Japanner van minder belang? Interessant om de gemaakte keuzes in het licht van de lokale cultuur te beschouwen. Wat kunnen we daar van leren? Zou de architect de baas van het project zijn geweest?

We sluiten van met een theatrale locatie. Om het behoud van de traditionele podiumkunsten in Okinawa aan te moedigen, besloot de Japanse overheid in 1996 een theater te bouwen dat gericht was op de inheemse kumiodoridans van Okinawa. De traditionele podiumkunsten in Okinawa zijn eigenlijk gebaseerd op openluchtprestaties, en zelfs vandaag de dag in gewone theaters wordt het podium opnieuw opgebouwd voor elke uitvoering. Daarom had de architect tijdens het ontwerpproces veel discussies met lokale acteurs, muzikanten, regisseurs, decorontwerpers en onderzoekers, en liet hij tijdelijke podia bouwen als onderdeel van zijn zoektocht naar de optimale oplossing. De residentiële architectuur van Okinawa maakt gebruik van een soort traditionele buitenmuur genaamd chinibu. Deze geperforeerde muren maken gebruik van een technisch effect dat oorspronkelijk is ontwikkeld om het dagelijkse leven te beschermen tegen het harde eilandklimaat. Tegelijkertijd kan het worden beschouwd als een esthetisch effect dat een unieke atmosfeer creëert voor Okinawa. Met respect voor deze kwaliteiten kreeg het gevelontwerp van het theater een vorm als een vernieuwde traditionele uitdrukking voor Okinawa. Ook dit was een mooi project om te bezoeken. Ik leer opnieuw hoe belangrijk het is om goed te onderzoeken en te bespreken wat er in het gebouw gedaan wordt om het juiste gebouw te ontwerpen! Doen wij dat wel goed genoeg? Ook een mook-up gemaakt van de sanitaire opstelling?

Tot slot vliegen we vandaag van Okinawa naar Osaka. Een vlucht van 2 uur naar een groot internationaal vliegveld vanwaar ik morgen met KLM naar Amsterdam ga vliegen. In de avond nog een lekker Japans buffet in het airport hotel en een eerste evaluatie van de leerpunten. Wat neem ik mee. In de eerste opsomming noem ik de volgende punten : smart toilet, sociale inclusie en aandacht, en de wet van de remmende voorsprong. Onder bij de vuurtoren is het donker!

Nog even een nachtje slapen en dan naar huis. Op weg naar mijn lieve vrouw en familie.

Okinawa, in de bleuzones een lang vitaal leven

Vandaag gaan we op zoek naar het geheim van een bluezone. Het eiland aan de zuidkant van Japan is van oudsher bekend omdat de inwoners lang leven, ooit het land van onsterfelijken genoemd. We gaan als eerste op bezoek bij emeritus professor Makoto Suzuki van het Okinawa Research Center for longevity science. Hij neemt ons mee in de resultaten van zijn onderzoek naar gezondheid van de mensen. Op Okinawa zijn veel meer honderdplussers dan elders, namelijk.  2500 op een totaal van 1,3 mijoen mensen. In Nederland zijn er 2500 op 17 miljoen, een behoorlijk verschil. Ten opzichte van Japan zijn er 3x zoveel honderdplussers. Okinawanen hebben minder kanker, hartaandoeningen en dementie dan Amerikanen, en vrouwen daar leven langer dan vrouwen elders op deze planeet. Misschien is hun grootste geheim een sterke toewijding aan vrienden en familie. Ze onderhouden een krachtig sociaal netwerk, een 'moai', een levenslange vriendenkring die mensen tot ver in de ouderdom ondersteunt. Okinawanen hebben ook een sterk doel in het leven, een drijvende kracht die de Japanners "ikigai" noemen. De bijdrage van professor Suzuki is waardevol en inspirerend. Het belang van sociale inclusie en betekenisvol leven is helder. Hier kunnen we in Nederland zeker nog wat van leren! Misschien een item om te integreren in kwaliteitsmetingen en systemen?

Ons tweede doel is Ogimi, dit is het plaatsje dat bekend staat om het lange leven. We krijgen daar een rondleiding van de heer Yogi. Hij neemt ons mee door het dorp en we zien dat er veel moestuinen zijn. Eén van de elementen die in de bluezone een rol speelt is het eten. Minder eten: ‘Hara hachi bu.’ Dit is wat Oikinawanen zeggen voordat ze aan een maaltijd beginnen. Het herinnert hen eraan dat ze moeten stoppen met eten als hun maag voor 80% vol zit. Wij zijn tijdens het eten in ons hoofd meestal met andere dingen bezig, maar zij eten en genieten heel bewust van elke hap. Als je trager eet zul je ook minder eten. Het duurt immers 20 minuten voor je hersenen het signaal van je maag ontvangen dat je voldaan bent. Het valt ook op dat ze heel weinig vet gebruiken in hun voeding. Hierdoor verminder je uiteraard drastisch het aantal kcal. In meer dan 2000 studies is bewezen dat minder calorieën eten zorgt voor minder vorming van vrije radicalen. Dit komt erop neer dat je cellen minder snel verouderen. Okinawanen eten gemiddeld 30% minder calorieën dan de andere Japanners. Onnodig te zeggen dat er dan ook geen obesitas voorkomt. Wat eten ze dan wel? Vooral plantaardig, wat ze kweken op eigen bodem. Ze eten meer dan 1 kilo groenten per dag! Honger zullen ze dus niet hebben! Als je een deel in bv soep verwerkt kunnen wij dat ook. Daarnaast bestaat hun voeding uit vers fruit, granen zoals de sobanoedels (noedels op basis van boekweit), zoete aardappelen (imo), sojabonen, gefermenteerd voedsel zoals tofu en miso. Nu en dan eten ze een stukje vis of varkensvlees. Jawel, varkensvlees en nog wel hoe vetter hoe liever. Maar ze laten dit vlees een aantal keer lang en zacht koken waarbij telkens het vet wordt afgegoten. Zo blijft uiteindelijk enkel het eiwitrijke collageen over, wat gunstige effecten heeft op onze aders en huid.

Kurkuma wordt zowat in elke maaltijd verwerkt. Het werkt bewezen ontstekingsremmend en vermoedelijk verhoogt het ook ons immuunsysteem. De opname van kurkuma wordt versterkt door het te combineren met zwarte peper of gember. De hele dag door wordt er groene thee gedronken. Industrieel bewerkte voeding en zeker frisdranken zijn een belediging van de natuur. Uiterlijk om 18 uur eten ze hun laatste lichte maaltijd en dan niets meer tot het ontbijt. De meesten staan ook vroeg op, maar ontbijten pas om 7 uur. Op deze manier blijven ze 14 uur zonder voedsel. Er zijn steeds meer studies die hieraan veel voordelen toekennen. En de lunch gebruiken we in Ogimi-style. Heerlijk en misschien toch iets te veel?

In de bus hebben we nog een uitgebreide dialoog over de betekenis van Ikigai. Als leerpunt nemen we mee dat we mogelijk veel te veel op (medische) systemen zijn gericht. En veel te weinig aandacht hebben voor de mogelijk belangrijkere sociale componenten? Realiseren we dat dit in onze projecten er nog veel te veel bij in schiet? Kunnen we veel meer onderling verbinden en inspireren? Zijn de visies van zorginstellingen mogelijk teveel gericht op de eigen regie van de client en is er veel meer dat aandacht nodig heeft?

Vervolgens vertrekken we naar het plaatsje Kise en het daar gelegen Kise beachhotel. Een prachtig hotel aan het strand en omdat we er rond 16.00 uur aankomen is er tijd om nog even een duik in de Japanse zee te nemen. Het water leek even koud maar al vrij snel was het heerlijk. Sommigen in het gezelschap vertelden dat het water erg ‘zacht’ was, mogelijk een hoge zoutconcentratie? Als avondeten uiteraard weer een heerlijke en zeer gezonde Okinawa-maaltijd. Mogelijk was het glaasje franse wijn een dissonant? En koffie na afloop was er niet, dus deze maar elders gescoord. De groene thee is wat minder aan mij besteed. Of moet ik mijn leven gaan beteren?

Op naar het zuiden, en toch een beetje rustdag

Inmiddels zijn we ruim een week onderweg. Op het ‘vaste land’ hebben we inmiddels diverse ervaringen gehad en het is tijd voor een Japanse uitstapje. Vandaag gaan we met het vliegtuig van Osaka naar Okinawa. De tocht van Kyoto naar Osaka is een lijn-bustripje van minder dan een uurtje. De punctuele busreis (zoals alles in Japan) verloopt voorspoedig en ook op zondagochtend lijkt het overigens niet-christelijke land toch de zondagsrust te houden. Is dat normaal? Misschien is een rustdag voor ieder mens een goede zaak? Ik denk het wel. De vlucht naar hebben we met ASA (Nippon Airways) en duurt bijna 2 uur. Dus feitelijk een afstand van Schiphol tot het Middenlandse zeegebied. En net als in Europa komen we dan ook terecht in een heel ander klimaat.

Okinawa is een Japans eiland in de Oost-Chinese Zee. Het is het hoofdeiland van de Riukiu-eilanden. Er wonen 1,3 miljoen mensen en de hoofdstad is Naha . Op het eiland zijn Amerikaanse militaire steunpunten gevestigd. Okinawa heeft een eigen taal en een eigen cultuur, die afwijkt van de Japanse cultuur. De inheemse taal heet Uchinaguchi en wordt door steeds minder inwoners gesproken. Het eiland is bijzonder omdat het één van de blue zones in de wereld is. In de wereld komen vijf blue zones voor: Sardinië bij Italië, Okinawa in Japan, Loma Linda in Californië, Ikaria in Griekenland en Nicoya in Costa Rica. Het zijn plekken waar mensen gezond en vitaal oud worden. Succesformule: verbondenheid met elkaar, het hebben van een levensdoel, veel dagelijkse beweging zoals wandelen en tuinieren, regelmatig niksen en met mate eten (vooral bonen en af en toe gevogelte). Wij zijn benieuwd of we op Okinawa dit ook daadwerkelijk gaan vinden?

Op het vliegveld van Okinawa nemen we de monorail naar de hoofdstad Naha. Het is een kort tripje en daarna nog even lopen naar hotel. We checken in en gaan vervolgens gelijk op stap om de stad te verkennen. Een wandeling door de stad en wat historische kennis geven ons een beeld. Naha blijkt vooral een betonnen stad en lijkt duidelijk niet ‘Japans’. Het eiland is in de 2e wereld oorlog grotendeels verwoest door de Amerikanen en was het eerste Japanse grondgebied wat door de geallieerden is veroverd. Er is een heftige strijd met veel slachtoffers (13.000 Amerikanen, 100.000 Japanse soldaten en circa 10-30% van de bevolking. De regen van staal heeft veel verwoest en na de oorlog zijn vooral nieuwe ‘saaie’ betonnen gebouwen gerealiseerd. Dus blijkbaar is een lange levensverwachting niet afhankelijk van mooie gebouwen?

Graag willen we ook het strand zien, en omdat het wat ver lopen is pakken we een taxi. Hoewel ons verteld werd dat het slechts 10 minuten rijden is werd het bijna 30 minuten. Niet echt Japans. Het stadse strand bij Naha is klein en waarschijnlijk kunstmatig aangelegd. Het was leuk om bij zonsondergang dit te zien, maar waarschijnlijk gaan we morgen mooiere stranden bekijken. Ook de terugweg naar een restaurant nemen we de taxi. Helaas kent de chauffeur het restaurant niet waar we heen willen en dus geven we hem via onze eigen navigatie aan waar hij heen moet. Hij kan ons daarvoor wel inhuren? Helaas, niet we moeten gewoon betalen. En het restaurant waar we heen willen blijkt op zondag gesloten. Rustdag? Dus maar een ander, overigens heel gezellig tentje opgezocht. Met prachtige (meest niet Japanse) live muziek. En een bordje eten met lokale vegetarische gerechten, dus heel gezond en geschikt voor een vitaal leven. En het was nog lekker ook. Morgen is het tijd voor de verdere verkenning van het eiland Okinawa.

Op grote hoogte

Vandaag is het zaterdag, een dag zonder studie element? Vergeet het maar, ons eerste bezoek is puur zakelijk. We gaan op bezoek bij Alphavilla architects en we bezoeken de locatie Kizunaya  building in het centrum van Kyoto. De locatie is op een kwartiertje lopen van het hotel en het is prachtig weer. Het was even zoeken naar de plek maar dan vind je ook wat. Op een heel klein perceel, weggestopt achter wat andere gebouwen staat een zeer bijzonder woon-werkhuis. Bijna helemaal van hout en op basis van zeer fraaie architectuur is een gebouw gerealiseerd. Met weinig hoeken van 90 graden en veel schuine / diagonale zichtlijnen is met weinig ruimte veel nuttige ruimte en licht gecreëerd. Het project is ook in architectuurbladen gepubliceerd en de architect heeft naam en faam. In een lecture laat hij nog meer projecten zien en met fraaie architectuur en weinig ruimte gecreëerde projecten voor wonen en leven. Tiny-houses voor de upperclass van Japan? Architectuur op grote hoogte!

Het tweede project dat we bezoeken is een foodmarket. Allemaal (luxe) eetwinkels met veel verse producten. En op het dak van de 2e bouwlaag het zeer verse product in een moestuin. Een prachtig voorbeeld van urban-farming met mogelijk weinig ongedierte en slakken (komen niet aanvliegen op deze bouwlaag?).  Het is er mooi groen en volgens mij groeien de groenten goed. Een moestuin op hoogte! Vervolgens zijn we ‘vrij’. In kleine groepjes gaat mijn reisgezelschap de stad verkennen, ik ga met 4 andere personen op stap.

Ons eerste doel is Fushimi Inare. Uiteindelijk nemen we vanaf het verkeerde metrostation toch maar een taxi. Een extra wandeling van een uur zagen we niet zitten. In het wijkje nemen we eerst een lunch, dit keer een gegrilde kwartel. Oftewel een vogel die deels door midden is gesneden en vervolgens inclusief kop wordt geroosterd. Beste lekker met voldoende saus. Vervolgens naar de tempel. De Fushimi Inari-taisha  is een heiligdom in de wijk Fushimi-ku. De schrijn is gewijd aan de kami (god) Inari en vormt de hoofdschrijn van ongeveer een derde van alle Inari-heiligdommen in Japan. Het heiligdom behoort tot de oudste en bekendste shintoïstische heiligdommen in Kioto. Het heiligdom is vooral bekend vanwege haar galerijen, die worden overdekt door duizenden scharlakenrode torii (poorten), die allen zijn gedoneerd door personen, families of bedrijven. Het is een stevige klim en we moeten heel wat trappetjes oplopen. Opnieuw zijn we op grote hoogte. Bijzonder is het in ieder geval wel.

Nadat we de tempel bezocht hadden en daarna een biertje hebben gedronken gaan we terug naar het centrum van de stad Kyoto. We gaan naar de oude stad en gaan op verkenning in de kleine en oude straatjes van de stad. Veel houten huizen, allemaal hele kleine restaurants en heel veel mensen. Het is er ook best fraai. Vele huizen / restaurants / winkels zijn voorzien van rode lampionnen en van Japanse tekens. Ik weet niet wat het betekent maar het geheel ziet er is best Japans uit. Ook probeer ik nog even wat traditionele kleding. Zal ik het meenemen? Aan het einde van de middag nog een drankje en dat is best lastig. Er zijn geen terrasjes en ook het vinden van een cafe en/of barretje is lastig. Blijkbaar zijn Japanners niet gewend om alleen een drankje te gaan drinken. We komen zelfs ergens binnen wat lijkt op een bar, maar door communicatie problemen lukt het ons niet om iets te drinken te bestellen. Zelfs met google-translate lukt het niet. Uiteindelijk vinden we mogelijk de enige plek in Kyoto waar je rond 17.00 uur een drankje kan bestellen en in een loungebank kan zitten.

Tot slot is het tijd voor eten. En zoals we gewend zijn van onze reisleider Alex Sievers heeft hij weer een prima tentje gereserveerd. Opnieuw komt er een Japanse maaltijd met veel variatie en allemaal kleine gerechten langs. Heerlijk eten, zonder dat het teveel wordt. Met als dessert een bouillonsoepje, precies zoals het hoort in dit land. Iets na 22.00 uur zijn we terug in het hotel. Moe maar voldaan, en het is tijd om te rusten. Maar eerst nog even deze reisblog schrijven en publiceren.

Tuinen en (prefab) woningen

Een dag die start net als andere dagen. Wakker worden, wassen, aankleden en een ontbijtje. Een ontbijtje waar het even zoeken is naar een gerecht met eieren, best bijzonder in een hotel. Maar het is toch gelukt en ook het croissantje was er. Uiteraard een kopje koffie om de motor aan te zetten. Om 8.30 uur verzamelen in de lobby en de tas achterlaten bij het hekje. Maar hopen dat deze er 5 uur later nog staat, dan komen we weer langs om de tassen mee te nemen.

We vertrekken met de lokale bus naar het industrieterrein van Kanazawa. Ons doel is een bezoek aan een prefab huizenbouwer in Japan. Het stukje van de bus naar de showroom is een kwartiertje lopen. En dan komen we aan bij .. , een bedrijf dat standaard woningen levert. We bezoeken een voorbeeldwoning die naast showroom ook als kantoor is ingericht. De woning geeft ons een beeld hoe een (nieuwe) woning in Japan er uit kan zien. Voor Nederlandse deskundigen: een soort ‘Goldewijk’. Het blijkt een net product met vernuftige elementen. In de keuken ontdek ik een oven ter grootte van de bakschaal, een afwasmachine die je uitschuift en die je van boven opent. Uiteraard weer een slim toilet met veel electronica. Een waszak die in de vloer zakt en een droogrek dat uit het plafond komt. Maar domotica is in het huis niet of nauwelijks aanwezig. Ik vind het erg bijzonder dat er nauwelijks domotica is voor bijvoorbeeld verlichting, media en/of andere voorzieningen. Ook de verwarming / koeling blijkt decentraal geregeld. Alles moet apart ingesteld en geregeld worden. Niets op afstand.

Onze tweede bezoek is een bezoek aan het kasteel en de (Japanse) tuinen van Kanazawa. In een prachtige heuvelachtige omgeving met veel kersenbloesem (Sakura). Alle boekjes en folders geven het ook aan, in april moet je in Japan wezen. Dit is het mooiste reisseizoen. En dat lijkt me een juiste opmerking, het is prachtig! Ook het kasteel en de tuinen zijn erg fraai, hoewel het er vrij druk is. De constructie van het kasteel is grotendeels van (grootformaat) hout. Erg mooie details.

Na een heerlijke lunch met grote garnalen gaat de reis door Japan verder. Met de Thunderbird (trein) gaan we in 2 uur verder naar Kyoto. Onderweg zie ik het landschap met bergen (sneeuw), rijstvelden en dorpjes aan me voorbijtrekken. Kyoto is een stad in Japan met een bevolking van tegen de 1,5 miljoen personen. Gedurende ruim duizend jaar was Kioto de keizerlijke hoofdstad van Japan, oftewel een behoorlijk plaatsje. Na aankomst eerst inchecken in het hotel. Daarna een drankje in de lokale gelegenheid om bij te komen van de reis.

We hebben afgesproken om rond 19.30 uur te verzamelen in het uitgangsgebied van Kyoto en het is de vraag hoe druk het is en of we met een groep van 17 personen een geschikt restaurantje kunnen vinden. Uiteindelijk splitst de groep zich in enkele delen en kom ik met 6 personen terecht een prima tentje. Het is even wachten voor ons eten gereed is maar dan krijg je ook wat lekkers. Ik had zin in wat vlees dus de mixed grill lijkt me passend. Het blijkt ‘mixed vlees’ te zijn en op de steengril moet ik het zelf grillen. Het is lekker dun vlees dus dat lukt prima. Heerlijk gegeten. En het dessert …., een sorbet ijsje. En het is inderdaad een ijsje, slechts één bolletje vruchtenijs. Overigens best lekker en natuurlijk nog een kopje koffie. Om de wandeling naar het hotel te faciliteren. Het was daarmee opnieuw een mooie (Japanse) dag. Inmiddels realiseer ik me dat ik de leerpunten ook maar eens moet verzamelen. Wat neem ik mee? Iets om nog eens verder over na te denken.