De laatste activiteiten in Athene

Gisteravond – of beter gezegd, vannacht – is het laat geworden. Het galadiner van het congres vond plaats op een locatie aan het strand, een uur rijden met de bus. In een feestelijke sfeer, met de gebruikelijke ronde tafelschikking, zat ik aan een van de vele tafels die het gala compleet maakten. Een live band speelde deels Griekse muziek en het eten was uitstekend. Ik ging echter vooral voor de ontmoetingen, en hoewel de muziek wat hard was voor mijn smaak, zorgden de gesprekken voor een mooie avond.

Aan mijn tafel zaten interessante mensen met wie ik goede gesprekken voerde. Zo sprak ik met een Griekse die in Brussel werkt en betrokken is bij de Europese Commissie, een Canadese die roostersoftware verkoopt in Europa en zelfs een beetje Vlaams spreekt, en een Zweedse die verpleeghuizen bouwt in Stockholm. Niet te vergeten Dan Livett, een Canadees die ik al wat langer ken en bij een overheidsinstantie in Vancouver werkt. Hij deelt mijn interesse in de leerprincipes uit de 'blauwe zone'. We hadden elkaar eerder die week al kunnen treffen, maar dat was toen niet gelukt. Het werd een gedenkwaardige avond.

Doordat het gisteravond laat werd, begon het congres vandaag iets later. Er was opnieuw een regeringsvertegenwoordiger aanwezig en ook vandaag waren er inspirerende sprekers. Het thema van de dag was werkgeverschap in de zorgsector: hoe kun je als zorginstelling een goede werkgever zijn? Twee bijzonder interessante presentaties lichtten dit onderwerp toe, waarbij het PERMA-model centraal stond.  PERMA staat voor vijf elementen die bijdragen aan welzijn: 1. Positive Emotions: Het ervaren van positieve emoties zoals vreugde, dankbaarheid en tevredenheid. 2. Engagement: Het volledig opgaan in activiteiten, waarbij je in een flow raakt en de tijd vergeet. 3. Relationships: Het hebben van betekenisvolle en positieve relaties met anderen. 4. Meaning: Het gevoel dat je leven zinvol is en dat je bijdraagt aan iets groters dan jezelf. 5. Accomplishment: Het bereiken van doelen en het ervaren van succes en meesterschap. In HRM wordt dit model vaak ingezet om een werkomgeving te creëren waarin medewerkers zich kunnen ontwikkelen en hun welzijn bevorderd wordt. Dit is vooral belangrijk in de zorgsector, waar het niet om targets, KPI’s en Excel-sheets zou moeten draaien. Zoals de bestuurder van Liebenau zei: "Als je goed voor je medewerkers zorgt, valt alles financieel ook op zijn plek, en dat geldt ook voor de cliënten."

Later volgde een interessante presentatie over arbeidsmigranten. Het verhaal werd vanuit verschillende perspectieven belicht: de kansen voor werkgevers, potentiële werknemers en landen, maar ook de ethische en morele dilemma’s kwamen aan bod. Politieke standpunten kunnen hierbij zowel deuren openen als sluiten. Dit is een onderwerp waar ik nog eens goed over ga nadenken.

Rond 15.00 uur kwam het congres ten einde. De inhoud was wederom inspirerend, zowel de presentaties als de ontmoetingen met andere deelnemers. Er vond een waardevolle uitwisseling van inzichten plaats, en velen, waaronder ikzelf, kijken al uit naar het volgende congres in Boston, in november 2025.

De rest van de middag en avond heb ik benut voor wat ontspanning. Met mijn huurauto maakte ik een tochtje langs de zuidkust van Athene. Het was een prachtige rit langs idyllische strandjes, en uiteraard kon ik het niet laten even een duik te nemen. Ook heb ik wat mooie foto's gemaakt. De route eindigde bij Kaap Sounion, een schiereiland ten zuidoosten van Athene.

Kaap Sounion is vooral bekend om zijn historische waarde, met de imposante Tempel van Poseidon als hoogtepunt. Deze tempel, gewijd aan de god van de zee, werd gebouwd rond 444 v.Chr. Vanaf de kaap heb je een spectaculair uitzicht over de Egeïsche Zee, en het is een populaire plek, vooral bij zonsondergang. Volgens de Griekse mythologie is het ook de plaats waar koning Aigeus van de kliffen sprong, in de veronderstelling dat zijn zoon Theseus was omgekomen. Dit gaf de Egeïsche Zee haar naam.

Na het bewonderen van de zonsondergang, reed ik terug naar mijn hotel. Google Maps werkte uitstekend, en het vinden van de weg terug was geen probleem. Wel moest ik goed opletten in het drukke verkeer van Athene, waar bijna de helft van de Griekse bevolking woont – zo'n 4,8 miljoen mensen. In het hotel heb ik nog even mijn socials bijgewerkt, voordat ik een laatste nachtje slaap meepikte. Morgen rond de lunch is het tijd om terug te vliegen. Deze reis zit er weer op. Het was een mooie en waardevolle ervaring.

EAN Congres: 21st Century skills in Long-Term-Care

Vandaag begint het congres van de European Aging Network (EAN). De locatie is dichtbij: gewoon de trap af en door naar het zwembad van het hotel. Daar, aan de rand van het zwembad, is de incheckbalie, en naast het zwembad ligt de grote congreszaal. Zo'n 300 mensen uit 25 landen, verspreid over vier continenten, zijn aanwezig. Sommigen ken ik van eerdere conferenties, maar velen zijn nieuw voor mij. De voertaal is Engels, en er zijn vertalingen beschikbaar in verschillende talen. Voor een Nederlander is dat natuurlijk niet nodig—Engels is toch onze tweede taal?

Jiri Herocky, een Tsjech en voorzitter van de EAN, opent de dag. Hij schetst de uitdagingen binnen de ouderenzorg, waarbij vooral het vinden van voldoende geschikte medewerkers een groot probleem blijkt te zijn. De meeste aanwezigen zijn het erover eens dat dit hét thema is waar de komende dagen over gesproken zal worden. Ook de taken van deze medewerkers staan centraal. Jiri verwacht dat maar liefst 40% van hun tijd aan administratieve taken wordt besteed. Hij stelt scherp dat de huidige systemen bol staan van wantrouwen. Waar is het vertrouwen in elkaar en in de mens gebleven? Registraties zijn nodig om zorg te bekostigen en te voldoen aan inspectie-eisen, maar uiteindelijk zijn het de mensen die de zorg maken. Een interessant onderwerp voor verdere discussie.

Ook de Griekse minister van Volksgezondheid, Adonis Georgiadis, krijgt het woord. Hij belicht de situatie in Griekenland, waar de bevolking vergrijst en een tekort aan zorgpersoneel dreigt. Zijn oplossing? Investeren in onderwijs en opleidingen om meer jongeren aan te trekken voor de zorg. Opvallend vond ik zijn opmerking dat hij Griekenland wil transformeren tot het 'Florida van Europa'—een plek waar veel ouderen naartoe verhuizen om in een fijn klimaat van hun oude dag te genieten. Maar is dit wel wenselijk? Wat draagt dit bij aan het personeelsprobleem in Griekenland? En is alleen een prettig klimaat genoeg om gezond ouder te worden? De lessen uit de blauwe zones laten zien dat er meer nodig is. Misschien kunnen we Nederland wel transformeren tot een 'Florida 2.0'? Een gedachte om later eens verder over na te denken.

Daarna sprak Stelios Prosalikas, directeur van de Griekse brancheorganisatie voor ouderenzorg. Hij gaf aan dat Griekenland 20.000 verpleeghuisbedden heeft, verspreid over 350 locaties, waarvan ongeveer de helft commercieel wordt gerund. Griekenland heeft met zijn 10 miljoen inwoners iets meer dan de helft van de bevolking van Nederland, maar wij hebben 130.000 verpleeghuisplaatsen—beduidend meer. Wat kunnen we van elkaar leren? Misschien iets om vanavond tijdens het galadiner verder te bespreken?

Na deze sprekers volgden er nog veel meer interessante presentaties, zoals die van Freek Lapré, die sprak over de basisprincipes van ouderenzorg. Zijn stelling was: "Veroudering is geen ziekte, maar een fase van het leven." Een mooi uitgangspunt om vanuit dat perspectief te bespreken wat er echt nodig is voor ouderen. Een spreker uit Denemarken lichtte het concept 'Reablement' toe—hoe ouderen zoveel mogelijk zelf kunnen doen met minimale zorgondersteuning. Dit sluit prachtig aan bij de lessen uit de blauwe zones: hoe ouder worden in goede gezondheid bevorderd kan worden.

Ook technologie kwam aan bod. Er werden diverse medische toepassingen besproken, maar de grootste uitdaging lijkt vooral in het sociale domein te liggen. Welke technologische hulpmiddelen kunnen we inzetten om een transitie in de zorg mogelijk te maken? Veel toepassingen zijn nu nog economisch gedreven, maar misschien moeten we ook naar andere aspecten kijken. De situatie in Japan bood een interessant contrast en leverde een mooie discussie op. Na afloop heb ik enkele waardevolle contacten gelegd, ter voorbereiding op onze studiereis naar Japan in 2025. Inspirerend!

Uit Nederland was ook Deanie van Tuijl aanwezig, van DementTalent. Dit initiatief richt zich op zingeving voor mensen met dementie door hen vrijwilligerswerk te laten doen in de samenleving. DementTalent draait om mogelijkheden benutten, precies zoals de lessen uit de blauwe zones. Na afloop had ik een leuk gesprek met Deanie, en we inspireerden elkaar wederzijds—precies waar dit congres voor bedoeld is.

Aan het einde van de middag werd het formele gedeelte afgesloten. Vanavond staat er een galadiner op het programma, met volop gelegenheid voor internationale ontmoetingen. Een bus brengt ons naar een locatie aan het strand. Ik verwacht een gezellige en inspirerende avond.

De laatse dag op Ikaria

Een van de vijf leerelementen van de blauwe zones is het vermijden van teveel en constante stress. Iets waar, naar mijn mening, de Nederlandse samenleving vaak tekortschiet. Stress lijkt overal aanwezig, en veel mensen voelen dit ook (voelen is immers een nieuw genormeerd begrip van onze premier Schoof, toch?). Bijna alles lijkt tegenwoordig onder druk te staan. Daarom start ik deze dag in echte Ikariaanse Blue Zone-stijl: rustig wakker worden zodra het licht wordt en genieten van een ontbijt op mijn terras. De nieuwsberichten in de krant proberen misschien mijn ontspannen sfeer te verstoren, maar de rustige omgeving – het uitzicht op de zee en een weg waar nauwelijks auto's rijden – helpt me toch een beetje. Op Ikaria zijn er geen drukke wegen, laat staan snelwegen. De vijfde en zesde versnelling zijn hier overbodig, en zelfs de vierde versnelling gebruik je amper. Op de meeste wegen wil je niet harder rijden dan 40 km per uur, en dan kun je ondertussen ook nog genieten van de prachtige uitzichten. En niemand die achter je zit te toeteren.

Na deze rustige start ga ik op pad. Mijn eerste bestemming is Armenistis, een klein, charmant dorpje aan zee met een kleine haven. Na een wandeling door het dorp geniet ik van een kop koffie en ontmoet een echtpaar uit Nieuw-Zeeland. Ze waren speciaal naar Ikaria gekomen om meer te leren over de blauwe zones. We hadden een mooi gesprek, waarin zij vooral spraken over stressvermijding en gezonde eetgewoonten. Mijn aanvulling over beweging en het belang van een levensdoel bleek een mooie toevoeging.

Daarna bezoek ik het klooster Moni Mounte, gelegen op zo’n 20 kilometer landinwaarts, hoog in de heuvels. Het is een rustige plek waar ik helemaal alleen rondwandel; er is verder niemand te bekennen. De deur van de kerk staat open en een brandende kaars suggereert dat er vandaag toch iemand geweest moet zijn. De meeste monniken lijken vertrokken (of misschien zelfs aan het hemelen). Een oude, stoffige BMW met lege banden staat verlaten voor het klooster – duidelijk al jaren niet gebruikt. Het is een prachtige plek, met een schitterend uitzicht. Rond het klooster zijn terrassen aangelegd voor olijfbomen en groenten, maar deze worden langzaam overgenomen door de natuur. Het onderhoud en cultiveren lijkt al een tijd geleden gestopt.

Na mijn bezoek aan het klooster rijd ik naar Evdilos, feitelijk de grootste havenstad van het eiland. Alhoewel, 'groot' is relatief – ook dit is meer een dorp. Er zijn genoeg cafés om een kop koffie te drinken en rustig te genieten van de omgeving en de mensen. Ik zie oudere bewoners die zich langzaam voortbewegen en vooral samen genieten van het leven. Op een kiezelstrandje loopt een oude vrouw met twee wandelstokken – een simpel maar krachtig beeld van hoe iedereen hier in beweging blijft. Waarschijnlijk draagt juist dit bij aan hun gezondere en langere leven!

Voor mij is het tijd om afscheid te nemen van Ikaria. Nog een laatste rit naar de luchthaven, en ik verlaat het eiland. Ik heb met veel genoegen mijn tijd hier doorgebracht en neem talloze indrukken mee. Net als andere blauwe zones is ook Ikaria afgelegen en heuvelachtig, met bewoners die veel buiten leven en voortdurend in beweging zijn. Doordat het gebied lange tijd relatief geïsoleerd was, eten de mensen hier voornamelijk verse producten, zonder pakjes of bewerkt voedsel. De sociale verbondenheid is groot en de meeste inwoners lijken nauwelijks last te hebben van stress van buiten het eiland. Ze leiden gewoon een rustig, eenvoudig leven. Misschien kunnen we hier iets van leren voor onze eigen leefstijl? Kunnen we vastgoed creëren dat beweging en sociale verbinding stimuleert? Genoeg ideeën om mee aan de slag te gaan!

Overigens deel ik tegenwoordig ook mijn reisverslagen op Polarsteps. Volg me daar om op de hoogte te blijven van mijn reizen! Je kunt me daar vinden onder mijn eigennaam. 

Ikaria, de verdieping

Vandaag staat een verdere verkenning van Ikaria op het programma. Ik wil graag ontdekken of, en waarom, de mensen hier ouder worden. Is Ikaria echt een blauwe zone, waar mensen niet alleen gezonder oud worden, maar ook sneller overlijden zonder langdurige aftakeling? Mijn ‘wetenschappelijk’ onderzoek is vandaag niet meer dan een observatie, gebaseerd op wat ik ter plekke waarneem. Het geeft dus slechts een indicatie.

Mijn verkenning begint in de hoofdstad Agios Kirykos, een stadje met zo’n 3.000 inwoners. Hoewel het niet groot is, is het een gezellige plek met veel terrassen en een kleine haven. Zonder toeristen zouden veel van die terrassen waarschijnlijk niet bestaan, want de lokale bevolking zou niet elke avond uit eten gaan. Ik maak een korte wandeling door de stad, met als doel de verschillende generaties te observeren. Wat opvalt, is dat er veel oudere inwoners zijn en maar weinig kinderen of jongeren. Ik vermoed dat veel jongeren het eiland hebben verlaten, want het lijkt vooral bewoond door mensen van 55 jaar en ouder. Ook de toeristen die ik zie, vallen grotendeels in die leeftijdscategorie, of zelfs ouder.

Tijdens mijn wandeling zie ik ouderen over de steile straatjes en trappen van het stadje lopen. Rollators of rolstoelen zie je hier niet, en dat zou in dit terrein ook niet handig zijn. De wandelstok is hier het favoriete hulpmiddel. Veel ouderen zijn onderweg: naar de markt voor boodschappen, om elkaar te ontmoeten, of om een kop koffie te drinken. Het lijkt erop dat de sleutel tot een lang leven op Ikaria is om in beweging te blijven. De dagelijkse wandelingetjes, zoals naar de postbus, lijken een vast ritueel – natuurlijke, dagelijkse beweging dus.

Ik bezoek ook een kerkhof om te zien of ik bewijs kan vinden van de lange levensduur die Ikaria kenmerkt. Dit keer, in tegenstelling tot mijn ervaring op Sardinië, vind ik geen mensen die de 100 jaar hebben gehaald. Wel zie ik een flink aantal 90-plussers, maar ook velen die dat niet gehaald hebben. Eigenlijk valt er niets bijzonders op aan het kerkhof.

Na mijn bezoek aan Agios Kirykos rijd ik langs de zuidkust en steek ik in het midden van het eiland over naar het noorden. Deze route voert door de bergen, met toppen van meer dan 1000 meter hoog. De weg is uitdagend, met haarspeldbochten en steile stukken van meer dan 15%. Onderweg kom ik nauwelijks huizen of tekenen van menselijke activiteit tegen. Het lijkt wel alsof het eiland grotendeels verlaten is en dat de natuur hier de overhand heeft. Ik kan me voorstellen dat het leven hier vroeger zwaar was, en dat misschien alleen de sterksten overleefden, waardoor de Ikariërs nu mogelijk een sterk en gezond volk zijn, net zoals op Sardinië en Okinawa. Zou hun DNA daarom anders zijn?

Mijn doel was om een klooster te bezoeken, maar helaas bleek het gesloten voor renovatie. Of er nog een kloostergemeenschap is, blijft een vraag, want de enige vakman die ik tegenkwam sprak geen Engels, en communicatie was daardoor onmogelijk. Veel wijzer ben ik dus niet geworden.

Aan het eind van de dag daal ik af naar de noordkust, waar ik aankom in het plaatsje Nas. Volgens beschrijvingen op internet is dit een van de mooiste plekken van Ikaria, en de natuur hier is inderdaad prachtig. Ik heb een huisje geboekt op de heuvels, met een schitterend uitzicht op de Egeïsche Zee in de verte. Het lijkt me de perfecte plek om mijn dag af te sluiten met een duik in de zee. Het water is heerlijk en behoorlijk zout, en het is een korte wandeling om er te komen – een goede manier om actief te blijven!

's Avonds dineer ik bij Thea Restaurant. Eigenaresse Thea Parikos werd geboren in Detroit, maar haar ouders kwamen van Ikaria. Ze keerde terug naar het eiland en startte een restaurant waar de nadruk ligt op lokaal voedsel. Thea is bekend geworden door haar boeken over de blauwe zones en ontvangt veel internationale bezoekers. Ook ik mocht hier van een heerlijke maaltijd genieten. De menukaart is relatief standaard, en ik heb het gevoel dat deze deels is aangepast aan de wensen van de bezoekers. Hoewel het eten gezond is, merkte ik geen directe invloed van de blauwe zone. Vragen hierover gaven ook weinig extra inzicht. Wat wel duidelijk is, is dat de blauwe zone hier niet commercieel wordt uitgebuit. Nas is een sfeervol en gezellig plaatsje, niet overspoeld door toeristen, en het was de perfecte plek voor een ontspannen en fijne avond.

Griekenland, dit keer een mooie combi

De Europese brancheorganisatie voor ouderenzorg organiseert elke twee jaar een groot tweedaags congres. Als vaste bezoeker kijk ik altijd uit naar deze gelegenheid om geïnspireerd te worden door internationale sprekers en om ervaringen uit te wisselen over ouderenzorg. Dit jaar ligt mijn focus vooral op de verstening van strategieën binnen vastgoed. Dit jaar vindt het congres plaats in Athene, een prachtige stad om te bezoeken.

Zoals veel van mijn lezers weten, ben ik al een tijdje bezig met de inzichten uit de 'blauwe zones'. En raad eens? Ook Griekenland heeft een blauwe zone! Het eiland Ikaria staat bekend om zijn inwoners die uitzonderlijk oud worden. Eén op de drie mensen bereikt hier de leeftijd van minimaal 90 jaar. Voor mij een uitgelezen kans om dit eiland te bezoeken, gevolgd door het congres in Athene. 

Vandaag begint mijn studiereis. De eerste bestemming: Ikaria, een Grieks eiland vlak voor de Turkse kust. Het is een vrij klein eiland van 255 km² met een kustlijn van 150 km, en er wonen minder dan 10.000 mensen. Toch trekt het jaarlijks veel meer toeristen dan inwoners. Voor wie het niet weet, de hoofdstad van het eiland is Agios Kirikos. Vanaf Nederland zijn er geen rechtstreekse vluchten naar Ikaria. Het eiland ontvangt slechts drie vluchten per dag: twee vanuit Athene en één vanuit Thessaloniki. Het vliegveld van Ikaria is dan ook allesbehalve druk, en de vliegtuigen zijn klein omdat de landingsbaan kort is.

Mijn dag begon vroeg: om 4.00 uur ging de wekker. Omdat de treinen nog niet rijden, besloot ik met de auto naar Schiphol te gaan. Overnachten op de luchthaven vond ik te prijzig; 280 euro voor een korte nacht is me wat te gortig. Rond 6.00 uur arriveerde ik op het vliegveld, waar het inchecken vlot verliep. De controles gingen soepel, dus ik was ruim op tijd bij de gate. Helaas had ons toestel vertraging omdat het KLM-vliegtuig vanuit Praag al te laat was. Uiteindelijk vertrokken we met ruim een uur vertraging naar Athene. De vlucht was aangenaam en onderweg waren de Alpen bedekt met een prachtige laag sneeuw, alsof er net verse sneeuw was gevallen. Met een uurtje tijdsverschil landde ik rond lunchtijd in Athene. 

Ik had alle tijd voor een authentieke Griekse lunch, aangezien mijn vlucht naar Ikaria pas aan het eind van de middag vertrok. Na een korte vlucht van 55 minuten landde ik op Ikaria. Zoals ik al eerder zei, het is een klein vliegveld. Zo klein dat de autoverhuurder me gewoon buiten stond op te wachten. Dat kan ook makkelijk als er maar 80 mensen in het enige vliegtuig zitten dat er landt. Mijn huurauto stond op 15 meter van de uitgang, en na wat snelle formaliteiten was ik klaar om op pad te gaan.

Mijn eerste verblijfplaats ligt vlakbij. Ik heb geboekt bij Blue Seaside Studio, een toepasselijke naam voor een inspiratiebezoek aan de blauwe zone van Ikaria. De locatie is werkelijk schitterend. Vanaf mijn veranda heb ik een prachtig uitzicht op de Egeïsche Zee, en de buren zijn op ruime afstand, wat zorgt voor een serene en ontspannen sfeer. 

De koelkast is leeg, dus ik besluit naar het dichtstbijzijnde dorp te rijden, zo'n 15 minuten verderop. Tijd om boodschappen te doen en een restaurant te vinden. Vanavond eet ik traditionele Ikariaanse taart (gezond!) en als hoofdgerecht een mixed grill (veel te veel, maar heerlijk). Daarna keer ik terug naar mijn studio om te genieten van de rust en het geluid van de ruisende zee op de achtergrond. 

En natuurlijk schrijf ik mijn reisblog. Blijf je meelezen de komende dagen?

Terug naar huis

En dan is het zover, de verkenning op Sardinië zit erop, maar ik ben er nog wel. Oftewel nog 1.750 km naar huis te overbruggen. En dat is een mooi reisje voor vandaag. Opstaan en uitchecken bij het hotel. De huurauto aftanken zodat ik niet het dure aftanken van het verhuurbedrijf belast krijg. En daarna inchecken op de airport van Cagliari. In deze periode van het jaar zijn geen rechtstreekse vluchten tussen Sardinië en Nederland, dus een overstap is nodig. Eerst met ITA-airways naar Milaan en dan overstappen op een vlucht van de KLM naar Schiphol. 

Vandaag is alles mooi op tijd. Vanaf Cagliari vertrekken we zelfs iets eerder dan gepland en dus is er veel overstaptijd (2,5 uur) in Milaan. Ruim voldoende tijd om nog even te genieten van een Italiaanse lunch met lasagne. En zoals op alle airports is er ruime keuze uit parfum, alcohol en tabak. Dit is voor mij eenvoudig te negeren en ik wacht gewoon bij de gate tot we kunnen boarden. Zodra je bij KLM binnenloopt voelt het al een beetje als thuiskomen. Gewoon goedemiddag zeggen en een overdreven glimlach terug. Ook de landing op Schiphol is soepel, waarbij de Embraer 175 op het platform wordt geparkeerd. Daarna komt er een bus voorrijden om ons naar de aankomsthal te brengen. Hoewel dit toch altijd iets meer tijd kost gaat het daarna snel. De trein was iets te laat volgens schema maar voor mij precies goed. Nog 2 maal overstappen en toen was ik weer in Elst. Nog even de Tesla gebruiken en om18.00 uur was ik thuis. Totaal 10 uur reistijd met een gemiddelde snelheid van 175 km/uur. Hiervan waren het slechts 3,5 uur echte reistijd, dus zonder wachten een snelheid van 500 km/uur. De rest was vooral wachttijd, dus tijd om vooral te oefenen om relaxed te zijn en niet gestrest te wacht op het volgende reisdeel. 

En was Sardinië de moeite waard? Voor mij wel, ook nu heb ik weer inspiratie gevonden en kan ik mijn ervaringen gebruiken om kennis te delen. Dit keer vooral kennis over de werkelijkheid in één van de blauwe zones in de wereld. Wil je deelgenoot worden van deze kennis? Je zou in juni mee op reis kunnen. Zie https://www.mapalana.nl/2024-sardinie-blue-zones/. Ook kun je naar het Blue Zones festival in juni. Zie https://www.bluezonefestival.nl/. Ik ben daar één van de sprekers. En mocht je me persoonlijk willen spreken. Bel of email mij!    

De blauwe zone, een verdiepend bezoek

Vandaag staat een rondrit door de blauwe zone op het programma. Ik heb het plan om gewoon maar eens wat rond te rijden en lopen door de blauwe zone op Sardinie. En daarbij eens uit te zoeken wat mij opvalt of misschien ook wel wat ik me juist niet opvalt? Op de kaart heb ik een tourtje uitgezet en ik kom langs verschillende plaatsen die ook in het voorlichtingscentrum genoemd zijn. Plaatsen als Perdasdefogu, Jerzu, Gairo, Lunasie en Torre di Bari liggen op mijn route. Met google maps heb ik het uitgezet en mijn tablet is de navigatie. Vanuit mijn hotel in Cagliari is het bijna 2 uur rijden en daarna zijn de onderlinge afstanden wat kleiner.

De autorit naar het gebied is prachtig. Al vrij snel verlaat je de bebouwde wereld en een prachtige natuur openbaart zich. Heuvelachtig of misschien wel bergachtig met rotsen en veel begroeiing. De hoogte is er circa 1.260 tot 1.500 meter. De hoogste berg op Sardinie is 1.834 meter. De wegen die ik rij zijn deels vrij recent aangelegd en er zijn tal van tunnels en bruggen. Europees geld? Daarmee is het ontspannen rijden met prachtige vergezichten. Oftewel genieten!

Het eerste plaatsje waar ik uitkom is Perdasdefogu en zeker een bekend dorp in de blauwe zone. Veel van de dorpsbewoners die oud zijn geworden of oud zijn hebben een plaatsje gekregen aan de muren. Overal hangen foto's, namen en jaartallen. En inderdaad het zijn veel ouderen die hier geëerd worden. Op de foto's zien ze er oud uit en ook uit de jaren blijkt dat. Veelal geboren tussen 1900 en 1930 en allemaal minimaal 90 jaar geworden. Als je naar de gebouwde infrastructuur kijkt zou je het niet verwachten. Feitelijk zie ik veel gebouwen die oude rommel zijn, sommige staan leeg en de stoep is hoog. Het hele dorp is rolstoel-ongeschikt! En volgens mij zou zelfs met een rollator lopen een hele toer zijn. 

Wat mij opvalt is dat het vrij afgelegen bergdorpen zijn. En dat de dorpen toch wel enige omvang hebben, circa 2.000 a 3.000 inwoners. Er zijn sociale voorzieningen zoals een bibliotheek, gemeenschapshuis, kerk en diverse ontmoetingsplekken en centra. In Perdasdefogu bezoek ik het lokale koffiehuis en voor 1,5 euro heb ik een bakkie. Net als vele andere dorpsgenoten die daar komen. Volgens mij is het een goede ontmoetingsplek en aan de drie biljarten te zien is het duidelijk wat daar vaak gedaan wordt. Ik krijg de indruk dat de dorpsbewoners er relaxt en vooral samen met elkaar leven. En vrij afgesloten zijn van de buitenwereld. 

Ook in Jerzo trek ik lopend het dorp in. Ik constateer dat er grote hoogteverschillen zijn en dat daarmee de bewoners fysiek belast worden om van de ene naar de andere plek te komen. De wegen zijn zo stijl dat je niets met een rolstoel of rollator zou kunnen. En toch worden de mensen blijkbaar oud?! Als je mij nu vraagt hoe komt dat dan? Er lijkt een eenvoudig antwoord: de bewoners blijven gewoon leven. En met leven bedoel ik in dit kader niet alleen ademen maar vooral wat doen. En vooral elkaar ontmoeten. Dus een aangenaam buitenklimaat, er zijn veel buitenzitjes en plekjes om te socializen. Omdat ik liever geen mensen wil fotograferen moet je dit dus gewoon van mij geloven. En misschien is geloof ook wel een belangrijk item in de blauwe zone. 

Ook bezoek ik Gairo Vecchio, een dorp dat helemaal leeg staat. Aardverschuivingen en overstromingen hebben de inwoners van Gairo uit hun steeds gammelere huisjes verjaagd. Ze werden al sinds eind 19de eeuw gekweld door aardverschuivingen waardoor hun huizen instortten. Maar in oktober 1951 kreeg Gairo de mokerslag. Het bleef vijf dagen en vijf nachten onophoudelijk regenen.  Toen is het dorp opnieuw gebouwd op een iets hoger gelegen deel. Er  wonen circa 1.400 mensen. Overigens nog steeds tegen een bergwand met veel hoogteverschillen en erg afgelegen. 

Onderweg kom ik langs een grote begraafplaats. Dit is de plek om te bekijken of er daadwerkelijk veel mensen oud zijn gestorven. En inderdaad er liggen heel veel mensen die minimaal 90 jaar zijn geworden. En hoewel ik geen kwantatief onderzoek heb gedaan lijkt hier wel enige bevestiging van de gedachten uit de blauwe zone. Er worden veel mensen oud. Maar waar komt dat door? Gisteren heb ik geleerd dat erfelijksfactoren hier een belangrijke bijdrage aan leveren. Mogelijk ook de harde leefomstandigheden waar de mensen van 1890 - 1920 nog mee te maken hadden. Alleen de sterksten overleefden en zijn heel oud geworden. En door de afgelegen ligging waren er weinig welvaartsziekten? Dus de 40% uit de onderzoeken komt feitelijk doordat de welvaart deze dorpen pas later bereikt heeft? En er ondertussen wel veel sociale verbinding was en ook veel lichamelijke beweging?

Het bezoek aan de blauwe zone sluit ik af in Torre di Bari. Dit is zeker geen bergdorp, het ligt aan de zee. Het aantal inwoners is er circa 3.800 en vermoedelijk in de zomer veel meer. In dit dorp wordt de blauwe zone wel erg zichtbaar. Herken je het op de foto? Eigenlijk best een mooi plaatje bij een zakelijke verkenning voor een studiereis. Dit is dus werken voor mij! Best wel relaxed en in lijn van de gedachten uit de blauwe zone. 

De rit terug naar het hotel is opnieuw circa 2 uur. Mijn navigatie kiest de kortste route en dus gaat het over een prachtige bergen en langs diepe kloven. Prachtig rit en de lokale mensen nemen allemaal de snelle route. Dus het is heerlijk rustig en onderweg kan ik op verschillende plekken stoppen. In het hotel is het tijd voor een drankje en hapje. De verkenning op Sardinie zit er op en morgen is het een reisdag terug naar huis. Het wordt tijd om resultaten te bundelen en samen te vatten. In ieder geval heb ik voldoende inspirerende stof voor wat mooie lezingen. En uiteraard voor de studiereis die in juni op het programma staat.   

Blauwe zones, wat is ervan waar?

In diverse delen van de wereld leven mensen langer, gezonder en gelukkiger. In onderzoeken worden dit blauwe zones genoemd. Wat is het geheim? Is het waar? Is het genetisch bepaald, of zit het hem in dagelijkse routines, voeding, gezelschap en een positieve levensinstelling? Vandaag ga ik naar de blauwe zone op Sardinie, Waarom blauw? Omdat een onderzoeker de blauwe stift gebruikte op de kaart om punten te plaatsen waar meer dan gemiddeld hele oude mensen leefden. En zo ontstonden vijf gebieden op de wereldkaart. Het gebied Ogliastra op Sardinie kleurde blauw. 

De blauwe zones zijn allemaal gebieden die enigszins zijn afgesloten van de buitenwereld. Hierdoor zal de bevolking sneller geneigd zijn vast te houden aan oude tradities en gewoonten. Dat blijk zo slecht nog niet, want hierdoor is er veel persoonlijk contact met familie en vrienden, dagelijks genoeg beweging en eten de mensen gezond. De reis naar het gebied is circa 2 uur met de auto en het is een prachtige rit. Het landschap wordt langzamerhand steeds bergachtiger en de economie lijkt steeds meer te draaien op eenvoudige agrarische productie. Schapen en wijnbouw lijken daarvan de essentie. En vermoedelijk wordt veel van het eten lokaal geproduceerd.

Ons eerste doel is  het IRGB (Istituto di Genetica e Biomedica) in Lanusei. Midden in de blauwe zone is een onderzoeksinstituut gehuisvest dat gericht is op genetisch onderzoek en gezondheid. We krijgen een uitgebreide rondleiding door de verschillende laboratoria en voorzieningen. Ik leer dat er gewerkt wordt aan het vullen van een databank met allemaal gegevens van de lokale bevolking. Alle DNA wordt verzameld, geanalyseerd, digitaal gemaakt en fysiek opgeslagen in vriezers. Daarnaast wordt van iedereen meetgegevens over de gezondheid verzameld en deze worden verbonden met de DNA profielen. 

Het DNA wordt verzameld in een vrieskast op -80 graden. Deze staat in het trappenhuis, zie foto. Toch wel bijzonder om te beseffen dat in deze kast het DNA van zoveel mensen is opgeslagen. Ik begrijp dat er ook nog een generator is voor het geval de stroom uitvalt. Het onderzoek loopt  inmiddels 20 jaar en ook de komende 20 jaar wordt er nog volop data verzameld. Vooralsnog richt het onderzoek zich op de levensverwachting en niet op de feitelijke gezondheid. Maar met de verzamelde data wil men later veel meer onderzoek doen. Vooralsnog laten de resultaten van het onderzoek zien dat de levensverwachting voor 60% door DNA (erfelijksheidsfactoren) wordt veroorzaakt en circa 40% door leefstijl. Een goede en gezonde leefstijl heeft dus een bewezen positief effect op de levensverwachting maar is uiteraard niet het enige. Dus gezond leven met beweging, betekenis, sociale verbindingen en goede voeding heeft effect maar is geen garantie. Of een laatste kwetsbare levensfase ook korter wordt is nog niet door onderzoeken van dit instituut te bewijzen.

Onze tweede bezoek is een zoektocht naar het Visitor Center Ogliastra (Tortoli). Het blijkt gevestigd te zijn op een campusterrein van een agrarische school. In de zomerperiode is het open voor toeristen en in de overige perioden van het jaar alleen op afspraak. Hoewel het vandaag gesloten was krijgen we toch een kleine rondleiding. Met 3D technieken en speciale brillen krijg je inzicht in de blauwe zone op Sardinie. Erg handig en informatief. Ondertussen is het wel jammer dat je weinig hoeft te bewegen om een rondleiding te krijgen. Dit is toch helemaal niet een les uit de blauwe zone. Maar voor de  studiereis die ik aan het organiseren ben is het wel een hele mooie plek. En ondertussen kunnen we mogelijk ook een combi maken met de keuken van de campus. 

Ondertussen is het tijd geworden voor een lunch. Dit keer aan de kust in een restaurantje vlak langs de haven. We nemen nog even een selfie en sturen deze naar onze gemeenschappelijke kennis die ons heeft verbonden. Het lunchrestaurant is mooi plekje en op loopafstand van het hotel dat ik op het oog heb voor de studiereis in juni. Ook nemen we nog even een kijkje bij dit hotel. Net als veel andere hotels is deze momenteel gesloten. Op Sardinie start het seizoen eind april/mei en op dit moment is nog veel dicht. Het lijkt wel of het eiland op halve kracht draait. Meer dan de helft van de horeca is nu dicht en ook veel winkeltjes zijn gesloten. Ik begrijp dat aan de kust de bevolking gedurende het seizoen wel tot 6x zoveel kan toenemen als wat er nu verblijft! 

De weg terug naar Cagliari is opnieuw 2 uur rijden. Rond 16.00 uur ben ik terug bij mijn hotel. Na een kleine stop ga ik nog even de stad in. Ik ga de hoofdstad van Sardinie nog even te voet verkennen. Eerst kwam er nog even een stortbui langs en daarna heb ik een mooie wandeling door de stad gemaakt. En toeristen waren er niet, was ik de enige? Na een forse beklimming kwam ik boven in de stad op een groot terras. Een terras waarvan ik verwacht dat er in de zomermaanden honderden mensen zijn. Dit keer was ik alleen en daarmee was ik in staat een unieke foto te maken. Niemand op de foto! 

Tot slot nog een pizza gegeten. Echt Italiaans en dan tijd voor het bijhouden van deze weblog. Ook leuk om later zelf nog eens te lezen. Vind jij het ook leuk om te lezen?    

Sardinië, hoe wordt er geleefd?

Sardinië is een eiland zo groot als Nederland maar het aantal inwoners is slechts 1,6 miljoen. Dus de bevolkingsdichtheid is veel kleiner dan in Nederland. In en rondom de hoofdstad Cagliari is de dichtheid het grootste en ook in Sassari is de dichtheid groot. In deze beide steden zijn veel voorzieningen zoals onderwijs en werkgelegenheid. De rest van Sardinië is vrij leeg en is steeds verder aan het ontvolken. De provincie Ogliastra staat bekend als blauwe zone zoals in de onderzoek is geduid. In deze provincie is geen grote stad, er zijn slechts kleinere dorpen. Ook schijnt een deel van de jeugd weggetrokken te zijn naar de grote stad. Daarmee is de blauwe zone op Sardinië sterkt vergrijsd. De mensen leven daar nog relatief eenvoudig en zeker met minder stress. Ook zijn daar minder (industriële) activiteiten en is daar dus ook weinig milieuvervuiling. In onze meetmethodieken zal dit gebied vast verschillende kenmerken hebben van enige armoede. 

Vandaag staat voor mij een eerste verkenning van de Sardijnse leefwijze op de agenda. Ik heb afgesproken met een netwerkcontact die me hierover meer kan vertellen. Het is een persoon die geboren en getogen is uit Sardinië en jarenlang in Nederland heeft gewerkt. Handig voor mij omdat er geen taalbarrière is.  Hij werkt ook nog in de zorgsector, dus voor mij een ideaal contact. Hij blijkt ooit naar Nederland gekomen te zijn omdat hij een leuk Nederlands meisje tegenkwam die op Sardinië op vakantie was. Hij is erachter aan gegaan maar in Nederland was de relatie niet lang succesvol. Omdat het hem in Nederland beviel is hij er lange tijd gebleven. Hij heeft vooral in de bankaire wereld gewerkt en is uiteindelijk teruggekeerd naar Italie en Sardinië. Voor mij is het een mooie verbinding tussen de Nederlandse en Sardijnse gemeenschap. Hij kan me vast meer vertellen!

Vandaag leer ik van hem dat er op Sardinië veel relaxer geleefd wordt dan in Nederland. Doelen en targets zijn veel minder belangrijk en sociale verbinding is daarentegen veel belangrijker. Afspraken met familie en vrienden worden veel minder dan in Nederland ingepland, maar toch zijn er veel ontmoetingen. Vaak spontaan en met daadwerkelijke aandacht voor elkaar. Ook in zakelijke contacten wordt de tijd genomen om verbinding te maken en een zakenlunch is veel meer dan een klein etentje. Feitelijk kan het de hele middag kosten, waarna je er achter komt dat het werk is blijven liggen. Maar dat kun je morgen toch ook doen? Italianen lijken in Nederlandse ogen daarmee vaak relaxed te zijn, genietend van het leven, ondanks de chaos om hen heen. Vriendelijk, gastvrij, toeschietelijk. En boven alles heel gemakkelijk in de omgang, zonder zich te storen aan sociale conventies of geldende gedragsregels, Dresscodes zijn er in tegenstelling tot mijn verwachtingen niet of nauwelijks. Deze relaxe manier van leven is iets wat we mogelijk van Sardinië kunnen leren. Hoewel ....? 

Samen met mijn contact gaan we later op dag een zorgvoorzieningen bezoeken. Ik laat me informeren welke daar zijn en hoe het werkt. Een manager die gelijktijdig ook nog meedraait op de werkvloer geeft me een rondleiding. Ik blijk in een woon-zorg voorziening in Pula te zijn voor de 'zelfredzamen'. Na wat doorvragen kom ik tot de conclusie dat de gehuisveste doelgroep in Nederlandse termen de bewoners van een bejaardenhuis zijn. In Sardinië noemen ze dit een ' structuur'  en is het gebouw van de gemeente. De gemeente heeft aan de zorgorganisatie een concessie voor 9 jaar verleend om het gebouw te gebruiken (met een lage huur) en vervolgens is er ruimte voor 24 clienten die 24/7 begeleiding hebben. Er wordt voor de bewoners gekookt en de kamers zijn eenvoudig en grotendeels 2-bedskamers. De kosten/opbrengst van een bewoner is circa 1800 euro per maand. Dit wordt door de bewoners, familie of in bijzondere omstandigheden door de gemeente betaald. De doelgroep is 65 plus maar de daadwerkelijk  leeftijd is 85 / 95 jaar. De verblijfsduur is veelal meerdere jaren. De mensen die hier wonen hebben weinig sociale verbinding en/of familie. Het is een concept wat er in Nederland niet meer is. Wij hebben deze mensen in eigen woonruimte wonen en indien nodig komen de voorzieningen thuis en/of in een wijkcentrum.  

Ook leer ik dat de relaxte manier van leven heeft geleid tot de opzet van een groot kwaliteitssysteem. Een systeem van registratie en verantwoording met veel overheidscontrole. Als de cultuur veel maar laat gebeuren is controle nodig om daarwerkelijk conform afspraken/wetten te werken. Ik word me daar het meest van bewust als ik de menukaart bekijk. Deze is opgesteld door artsen/voedingsdeskundigen en ligt weken vooraf vast. Er zijn stempels opgezet om te autoriseren en de overheid komt regelmatig langs om te checken of er ook volgens het menu gegeten wordt. Afwijken mag niet en een taartje of iets onverwachts eten kan niet. Ook het gebruik van iets andere producten (bv andere kaassoort) mag niet. Misschien valt het in Nederland dan toch nog mee met de regels? En of dit nu echt relaxt is? Voor mij is het waardevol om te zien en de mensen te spreken hoe het hier werkt. Ik moet nog eens kijken hoe ik dit in een studiereis kan opnemen? Overigens ontmoette ik ook de arts, een 70 jarige man. Die gelijk ook nog burgemeester is van het dorp. Hij geniet van zijn werk en is onder de mensen. Best inspirerend om te zien hoe dit zich verhoudt tot de ervaringen uit de blauwe zone. 

Uiteraard heb ik vandaag met mijn netwerkcontact een lunch. We spreken door over thema's die ons bezighouden en wat we van elkaar kunnen leren. Het is waardevol om kennis uit te wisselen en deze toe te passen op de lokale context waarin je werkt.  En uiteraard is het ook prima eten en drinken. een mooi voorbeeld van goed eten? Een zalm met geroosterde groenten. Zou dit blauwe zone proof zijn?

Zo rond 15.00 uur nemen we afscheid van elkaar. Morgen gaan we samen naar Ogliastra waar de blauwe zone is. Ik ga nog wat rondkijken en maak een ritje langs de kust. Een prachtige kust met stranden, rotsen en boven de zee prachtige luchten. Uiteraard heb ik wat mooie foto's gemaakt. Ik probeer daarmee wat van de relaxte levenswijze toe te passen in mijn reisprogramma. Hoewel ..., zo blijf je wel druk met van alles en nog wat. Overigens wel leuk om te doen en ik geniet ervan.