Weer naar huis

Nu nog naar huis schreef ik in de vorige post. Oftewel van Jakarta naar Elst zien te komen. Dit is best een lange afstand en ik moet overstappen op Singepore. De oorlog in de Oekraine zorgt er ook voor dat er wat omgevlogen worden. De rechtstreeks route kan niet genomen worden. Maar als reiziger is het vooral een kwestie van wachten, zitten en wat eten en drinken. Jakarta airport liep ik om 16.00 uur lokale tijd binnen en een dag later om 9.30 uur lokale tijd was ik thuis in Elst. Dus 17,5 uur + 5 uur tijdsverschil geeft een totale reistijd van 22,5 uur. Dus van deur tot deur binnen een dag.

Toen mijn vader in 1950 van Batavia (nu Djakarta) naar Groningen reisde (ook vliegen) was hij 4 dagen onderweg. Hij vertrok op 1 april  1950 om 9.30 uur van het vliegveld in Jakarta en was op 4 april rond 23.00 uur in Groningen. Met tussenlandingen in Bangkok, Calcucutta, Karachi, Basrah, Cairo en Rome. In Bangkok, Karchachi en Cairo was een overnachting (en diner) in het hotel. Het vliegtuig (een Douglas C54b) kon 's nachts niet vliegen en moest ook regelmatig tanken. De gegevens van deze reis zitten nog steeds in het familie archief. Zelfs de stoelindeling en de medereizigers zijn in het archief. Toch leuk om nog eens te zien met wie pa allemaal onderweg was.

Ereveld, Bandung - Pandu

Inmiddels is de laatste dag van mijn reis in Indonesië aangebroken. Met op deze dag nog een belangrijk bezoek op het programma. Ik heb een auto met chauffeur geregeld en ik ga van Jakarta naar Bandung. Een reis van circa 3 uur, eerst door het drukke Jakarta, dan wordt het iets minder druk en tenslotte wordt het in Bandung vast ook weer druk.

In Bandung is het ereveld Pandu. Op het ereveld liggen ruim 4.000 mensen begraven die allemaal oorlogsslachtoffer zijn. In dit geval betreft het de periode 1942 - 1950. Dus zowel slachtoffers van de 2e Wereldoorlog (in dit geval Japan) en het geweld daarna, zoals de politionele acties. Dit zijn de acties waar ook mijn vader in 1948 - 1950 op Sumatra bij betrokken was. Alle militairen die omgekomen zijn in het voormalige Nederlands Indië zijn lokaal begraven en niet overgebracht naar Nederland. Oorspronkelijk waren er 22 erevelden en deze zijn later teruggebracht tot 9 erevelden. Deze liggen allemaal op Java, dus bijvoorbeeld het ereveld Pandu in Bandung. Alle dienstmakkers van pa die zijn gesneuveld liggen op dit ereveld. Daarom wil ik ook naar dit ereveld. 

Het eerste graf dat ik wil bezoeken is van soldaat J.M. Versteeg, geboren 31 oktober 1927 en gesneuveld 18 februari 1948. Dus op 20 jarige leeftijd! In het verslag dat ik heb gevonden in het Nationaal Archief staat het volgende: "Op 17 februari zette de vijand een vrij hevige aanvul in tegen Muara Dua. 150 goedbewapende mannen onder leiding van Kapt.Deni bestookten het detachment van 04.00 tot 08.00 uur en drongen zelfs door tot op enkele tientallen meter van het detachement door. Na een vuurgevecht, aan onze zijde geleid door Kapt.Maan, werden zij echter teruggeslagen met 20 doden en ongeveer 20 zwaargewonden. Helaas werd aan onze zijde een soldaat van de brugbewaking zwaar gewond, die kort daarna overleed.". Dat was dus soldaat J.M. Versteeg. In de zakagenda van mijn vader heb ik gevonden dat hij voor deze soldaat het veldgraf gemaakt heeft en het houten kruis geplaatst heeft. Voor mij was het daarmee passend om speciaal dit graf een bezoek te brengen en een bloem te plaatsen. 

Ook bezoek ik de graven van 8 dienstmakkers uit zijn campagnie die bij een hinderlaag op 27 februari 1948 zijn omgekomen. Net op de dag dat mijn vader in verband met zijn gezondheid de andere kant op vertrok. En daarmee niet bij deze hinderlaag betrokken was. Ook de begrafenis van deze dienstmakkers heeft hij niet kunnen meemaken. De graven liggen redelijk dicht bij elkaar maar ze zijn niet naast elkaar begraven. Eigenlijk begrijp ik dat niet, ze zijn toch in een keer overgebracht naar deze begraafplaats?

Na het bezoek aan het ereveld ga ik nog even Bandung in. Het is lunchtijd en ik zoek een leuk restaurant. Mijn chauffeur tipt het restaurant 'De keuken van Elske'. Hier schijnen Nederlandse roots in te zitten. Prima, laat ik daar eens gaan kijken. En inderdaad, oma Elske is ooit begonnen met het restaurant maar is al jaren geleden overleden. Inmiddels wordt het restaurant nog steeds gerund door familie en is een kleinzoon de eigenaar. De menukaart is een mix van verschillende keukens, waarbij ook de Nederlandse is vertegenwoordigd. Dus bitterballen, kroketten, erwtensoep en stamppot kan je bestellen. Dus als voorgerecht een bitterbal en als hoofdgerecht gehakt met aardappelpuree. En tot slot een espresso. Daarmee moet ik Jakarta halen. En dat lukt. 

Nu nog naar huis. In het begin van de avond vlieg ik naar Singapore en daar is een overstap op een vlucht naar Amsterdam. Hiermee verwacht ik dat Singapore Airlines mij donderdagochtend in Amsterdam dropt. Bijna thuis.   

Een groet van een koning uit Palembang

Als pa aan anderen vertelde waar hij in Indië  was geweest vertelde hij altijd over Palembang en Zuid Sumatra. Palembang is voor mensen die Indië  beperkt kennen beter te duiden dan Batoeradja of Martapoera. Zo is Arnhem voor mensen die de regio beperkt kennen veel beter te duiden dan Elst. Hoewel.... Arnhem dat is toch dat plaatsje naast Elst? Vandaag staat een nadere kennismaking met deze stad op de agenda. Eerst met de fraters en daarna op eigen gelegenheid.

De fraters zijn in de jaren 30 in Palembang gekomen. En zoals gebruikelijk hebben ze daar enkele scholen geopend. Er zijn in Palembang nu twee scholen en beide gaan we bezoeken. Dit keer wisten de scholen tijdig dat we kwamen en er zijn ontvangsten voorbereid. Op andere locaties voelden we ons soms al een beetje koninklijk maar vandaag was dit nog veel meer. Op beide locaties stond een heel ontvangstcomité klaar en worden we als koninklijke gasten rondgeleid. Zo blij waren ze dat we helemaal vanuit Nederland kwamen en daarvoor is een speciale poster gemaakt! En inderdaad er komen niet vaak gasten uit Nederland. En blank zijn valt in deze regio ook wel op. Zeker de afgelopen twee jaar tijdens Covid zijn er nauwelijks bezoekers geweest. En nu kan het weer.

Wat betekent zo'n ontvangst. Ik denk dat de beste voorstelling die je daarbij kunt maken is een keer bedenken hoe je Willem Alexander en Maxima zou ontvangen. Een groot deel van de school staat dan tijdig bij de entree te wachten. Zodra de auto in zicht komt breekt het welkomstgezang los. Iedereen staat in het gelid. Het eerste wat er gedaan wordt is je ontvangen met een lint en/of een bosje bloemen. Je wordt geëerd! Daarna zijn er enkele voorstellingen (gelukkig geen oud-indische spelen) en daarna ga je naar de kamer van de directie. Daar staat eten en drinken klaar, uiteraard in vele smaken. Dus als je om 8.30 uur binnenkomt is er keuze uit koffie, thee en limonade maar ook uit bier. Stel je voor dat de koning dat zou willen drinken, dan moet dat wel klaar staan. Vele soorten gebakjes, uiteraard veel te veel. En er wordt je van alles te eten en te drinken opgedrongen. Daarna een rondje langs de klassen, best leuk. En proberen wat meer te weten hoe het draait. En tot slot uitzwaaien. Ook leuk om nog even te zwaaien naar de groep. 

De scholen zijn  best groot. Er zijn honderden leerlingen en het zijn basisscholen en voortgezet onderwijs. De scholen in Palembang lijken me van goede kwaliteit. De sfeer tussen leerkrachten en kinderen leek erg goed en we krijgen een goed gevoel over deze scholen. Mogelijk zelfs wat beter dan de andere scholen. Ook de ouderbetrokkenheid zagen we en met de lunch gingen zelfs enkele ouders mee. En dat was gezellig en waardevol. En daarmee sloten we het bezoek aan de scholen af. 

In de middag ga ik op zoek naar de voetsporen van pa en nog wat meer historie. Mijn gids en chauffeur staan om 14.00 uur klaar en we bezoeken het oudste deel van Palembang. Het is een fort uit de 18e eeuw en het ligt langs de rivier. Ik kan alleen de buitenkant bezoeken omdat het fort nog steeds door de militairen wordt gebruikt. Daarna bezoeken we de oude hoofdstraat en de oude Hollandse wijk. En zijn diverse oude gebouwen, hoewel er ook vrij veel verbouwd zijn. De hoofdstraat is herkenbaar vanuit het fotoboek van pa. Daarna nog wat authentieke Palembang uitjes zoals het weven van doek, een oudSu huis bekijken en een museumpje doen. 

Het museumpje geeft nog wat meer invulling aan de historie, waaronder de aanwezigheid van Nederlanders. Aan de periode 1945 - 1949 is ook wat aandacht gegeven en er zijn wat plaatjes opgehangen. Zoals te verwachten is daarbij in Palembang vooral aandacht voor de pre-politionele acties van 1 - 5 januari 1947. Bij deze operatie was pa niet betrokken omdat hij pas later is gearriveerd. Er is overigens wel veel geweld gebruikt bij deze acties. 

Aan het einde van de middag word ik op het vliegveld van Palembang verwacht. Het is vandaag een uurtje vliegen naar Jakarta waar ik op het vliegveld een hotel heb geboekt. Het is inmiddels de 9e vlucht tijdens mijn Indonesiëreis. Afstanden zijn in Indonesië het beste te overbruggen met vliegen, anders moet je er wel heel veel tijd voor nemen. En (hogesnelheids)treinen voor de langere afstanden zijn er niet. Dus dit is geen optie in dit land. Er is nog veel te investeren. 

 

Waar was pa nog meer?

Over de politionele acties is veel geschreven. Ook ik heb in diverse archieven gezocht en behoorlijk wat informatie gevonden. Zoals ik eerder schreef was mijn vader ingedeeld bij 5.8.RI. Een infanterie baltaljon had in die tijd totaal 6 compagnies. Het 1e t/m 4e die vooral het veldwerk doen, een ondersteuningscompagnie (Ost-Com) en een stafcompagnie. De Ondersteuningscompagnie is verdeeld in 5 peletons, waaronder het pioniers peleton. Dit zijn de handige Harries die van alles bouwen en maken. Mijn vader had de ambachtsschool gedaan en kon goed timmeren. Hij heeft in zijn dienstijd dus ook vooral van alles gemaakt. Vooraan in de gevechten en patrouille lopen was dus niet zijn hoofdtaak. Daarmee heeft hij een groot deel van zijn diensttijd in de buurt van de staf gefunctioneerd. En dat komt overeen met de verhalen die hij vertelde. De staf van 5.8 RI heeft lange tijd gelegerd in Batoeradja. En dat is de plaats waar ik vannacht heb geslapen en waar we vandaag op zoek zijn gegaan naar de voetsporen van pa. Zou er iets te vinden zijn?

Ik heb een goede gids. Hij vraagt aan iedereen die we tegenkomen naar old-dutch houses. En iedereen heeft daar wel een idee bij. En er zijn inderdaad nog oude huizen te vinden. Ik heb wat foto's die ons helpen bij de zoektocht. Ook een foto van een dienstkameraad (zelfde peleton) van pa die ooit terug is geweest en een foto heeft genomen voor het huis waar het peleton gehuisvest was. Deze foto is slechts 30 jaar oud. En daarmee gaan we zoeken. En je snapt het al, hetzelfde huis blijkt lastig te vinden. Velen in de stad herkennen het en wijzen naar een andere plek. We toeren wat af. Er is een scootertje met extra gids die ons iedere keer voorgaat. We vinden heel veel old-dutch houses, maar bij geen heb ik er vertrouwen in dat het de juiste is. We realiseer ik me hoe groot (of eigenlijk hoe klein) Batoeradja moet zijn geweest in 1949. Op veel van de plaatsen waar ik kom is pa vast geweest. Vast dat hij wel eens een eindje ging wandelen en op verkenning uitging. Ik sta dus vast in de voetsporen van pa. 

Jammer dat bomen niet kunnen spreken. Er zijn enkele oude en grote bomen in het dorp. Ongetwijfeld zijn deze honderd jaar en mogelijk heeft pa onder een boom zitten mijmeren. Over hoe het in Nederland was? Hoe het met moeder was? Dagelijks heeft hij een brief geschreven naar huis en vast dat hij heeft geschreven hoe het daar was. Deze brieven zijn er niet meer. Zijn zakboekje wel. Met daarin per dag een beschrijving waar hij was en wat hij heeft gedaan. In Batoeradja aan het klussen, maar ook in de ziekenboeg. Enkele keren heeft hij infecties en darmproblemen gehad. En dan was je in die tijd wel even (meerdere weken) in de ziekenboeg. Misschien was dat best een mooie plek?

Ook bezoek ik het station. Uit het zakboekje weet ik dat hij diverse malen de trein heeft genomen. Naar Matapoera en ook naar Palembang. De plek is niet veranderd en het gebouw is deels oud. Hier is pa zeker geweest. Ik sta vandaag in zijn voetsporen.   

Ook bezoek ik enkele bruggen. Deze waren belangrijk en moesten beveiligd worden. Hij heeft daar aan meegewerkt en is over de bruggen met trein en legerauto gegaan. Zeker te weten dat ik daarmee in zijn voetsporen sta. Het beeld van de rivier de Ogan staat op de foto's en nu ook bij mij op het netvlies. Hieraan is waarschijnlijk niet veel veranderd.

De terugreis naar Palembang is nog wel een eindje. Een ritje van circa 4,5 uur met onderweg een lunch. Net als op de heenweg naar de binnenlanden van Zuid Sumatra. Rond 15.00 uur zijn we terug in Palembang. We gaan nog even naar het treinstation Kertapari. Dit is het beginpunt van de trein landinwaarts. En een plaats waar vroeger ook een kazerne lag. Een plek waar pa zeker is geweest. Of het een oud station is weet ik niet. Er is zeker een deel nieuw en de gids zegt dat een deel oud is. Zou kunnen en de plek is hetzelfde. Dus wat mij betreft oke!

Tenslote nog even langs de Moesi (rivier) kijken. Pa sprak daar vaak over. Het is een hele brede rivier en de mensen leven er langs en op. Bij mijn bezoek krijg ik het idee dat ze er ook een beetje onder leven. We lopen door de woonwijken die deels onder water staan. Het lijkt me een zeer ongezonde situatie, maar er wordt geleefd. Bekijk het filmpje maar eens en oordeel zelf.

Morgen is het de laatste dag in Palembang. In de ochtend gaan we het werk van de fraters bekijken en nog wat rondtoeren in Palembang. In de avond vertrek ik naar Jakarta met een laatste stop. Ik ga het ereveld in Bandung bezoeken. Een klein eerbetoon brengen aan de dienstmakkers van pa die niet zijn teruggekeerd.  

Politionele acties, wat deed pa?

Op 23 maart 1948 kwam mijn vader in Palembang aan. Dit is de plaats waar ik afgelopen nacht heb geslapen. Mijn vader heeft tot 14 september 1948, dus bijna 6 maanden rondgehangen in de omgeving van Palembang. Toen hij aankwam was de eerste politionele actie voorbij en had zijn legeronderdeel het 5e bataljon, 8e regiment (5.8 RI) geen taak toegewezen. Het was dus vooral verveling en een beetje oefenen. Of misschien wel wennen aan het warme en vochtige klimaat van Zuid Sumatra. Op 14 september 1948 is zijn legeronderdeel landinwaarts verplaatst naar Batoeradja en een maandje later naar Matapoera en daarna naar Simpang. Militair gezien was dit oprukken een beveiliging van een steeds groter gebied. Vandaag ga ik circa 3/4 van deze route volgen van Palembang naar Matapoera. Een reis van ongeveer 200 km en gezien de weg heb je daar ongeveer 5 uur voor nodig. Een mooi tripje dus. 

Het vertrekpunt is Palembang, inmiddels een miljoenenstad. In het fotoboek van pa heb ik een foto van een watertoren gevonden. Deze blijkt er nog te zijn en we gaan er langs rijden. De watertoren is een beetje verbouwd en in de onderbouw is een kantoor gevestigd. Ongetwijfeld dat pa ook daar is geweest, hij heeft er tenslotte een foto van in het boek. Op deze plek sta ik dus in de voetsporen van mijn vader. Toch was de omgeving vast heel anders en heeft hij deze plek ook anders beleefd. Ik kom als vrijwillig toerist en hij was dienstplichtig militair. Ik ga vandaag verder en hij heeft hier maanden rondgehangen. Misschien vooral schoonmaken van de geweren? Ook komen we over de Moesi, de grote en zeer bekende rivier die door Palembang stroomt. Ik heb pa daar vaak over gehoord. 

Het eerste deel vanuit Palembang naar de binnenlanden gaat over een tolweg. Ongetwijfeld een hele nieuwe weg en we kunnen goed vaart zetten. Maar na circa 40 km komt er een einde aan de snelweg. Het wordt een gewone 'provinciale' weg en de vaart gaat eruit. Langzamerhand wordt de bebouwing schaarser en neemt de begroeiing langs de weg toe. Steeds meer rubberplantage's komen in zicht. Dit is waar pa ook regelmatig over sprak. Er zijn heel veel rubberplantage's op Zuid Sumatra en daar komt latex uit. We maken een stop en ga ik wat foto's nemen. Er wordt boomschors afgesneden waarna de latex uit de boom in een bakje drupt en dat is dan de oogst. 

Iets dieper en verder van de weg zijn er olieinstallaties. Boortorens die zwart goud uit de grond halen en vervolgens transporteren naar Palembang. Hiermee is ook duidelijk waarom in dit gebied politionele acties waren. De belangen in rubber en olie moesten veilig gesteld worden. De eerste politionele actie is bekend onder de naam 'product', oftewel de economische belangen waren de drijfveer. En hiervoor was gezag nodig in de gebieden waar dit vandaan kwam. En op Zuid Sumatra was dat o.a. een gebied vanaf Palembang landinwaarts. Op deze route ligt een weg, een spoorlijn en een rivier. Deze route volgde het Nederlandse leger. En de opdracht was deze route te beveiligen. 

Rond lunchtijd maken we een stop bij een restaurant. Mijn gids helpt mij met de bestelprocedure. De procedure is dat er allemaal eten (rijst, vis, vlees, kip, groenten) in bakjes op tafel gezet wordt. Vervolgens ga je eten wat je wilt. Uiteindelijk reken je af wat je hebt opgegeten. En vervolgens worden de bakjes weer aangevuld en gaan ze waarschijnlijk naar de volgende tafel. Oftewel geen afval maar 'hergebruik'. Mijn eten was dus mogelijk ook wat hergebruik? Overigens smaakte de kip en de rendang prima. En de rekening viel mee, omgerekend circa 3 euro. Daarna nog even een flesje Cola voor 30 eurocent en ik kan de middag weer verder. 

Vlak voor Batoeradja maken we een stop bij de rivier de Oban. Het is een rivier door de natuur van Zuid Sumatra en erg mooi om te zien. Eigenlijk precies zoals ik het verwacht had. Bruin water en hele groene bossages langs de rivier. Echt binnenlanden in de tropen. Na Batoeradje (waar pa aanvankelijk ruim een maand verbleef) volgen we de weg naar Matapoera. Dat is de eindbestemming van mijn tocht en daar heeft heeft pa ruim 3 maand verbleven. Hij is vervolgens nog verder gegaan tot Simpang waar hij een maandje is geweest. In deze 4 maand, dus tussen oktober 1948 en februari 1949, is vooral strijd geleverd. Dit was een gevaarlijke periode en dit moet niet fijn zijn geweest. Er waren patrouilles en er moest wachtgelopen worden, vooral bij de spoorlijn en de bruggen. Feitelijk was er een continue dreiging van sluipschutters, hinderlagen en andere bedreigingen. Overiges heeft mijn vader verteld dat hijzelf slechts eenmaal geschoten heeft. Zijn auto werd beschoten en ze hebben teruggeschoten in de bossages. Zonder dat hij wist of er wat geraakt was. 

In deze 4 maanden zijn ook slachtoffers gevallen bij zijn compagnie. Ongetwijfeld jongens die hij goed gekend heeft. Van 1 persoon weet ik dat deze in een vuurgevecht gewond is geraakt en later is overleden. Pa heeft het tijdelijke graf (kruis) voor deze militair gemaakt. In zijn fotoboek heb ik dat gevonden. Bij een hinderlaag zijn 7 personen bijna gelijktijdig omgekomen. Pa was daar niet bij, want dit is gebeurd daags nadat hij zelf per trein naar de ziekenboeg in Batoeradja vertrok. Hij had darmproblemen en werd door de hospik teruggestuurd naar Batoeradja waar het
hoofdkwartier en de ziekenboeg was. Daar is hij lang geweest en later is zijn compagnie (ondersteuningscompagnie, pionspeleton) daar ook gevestigd. Op de dag voordat die ernstige hinderlaag was stapte hij dus in de trein in Matapoera de kant naar Batoeradje op. Dat treinstation is er nog en ik ga erheen. Voor het station neem ik een selfie. Hier sta ik dus opnieuw in de voetsporen van pa. Hij moest eens weten. Zelf had hij geen belangstelling om terug te keren, misschien wel te begrijpen als je weet wat er gebeurd is.

Tot slot rijden we terug naar Batoeradja. Een tocht van ruim 1 uur rijden (35 km). Onderweg is een monument voor de gevallen Indonesiërs. Het blijkt een groot monument maar er is slecht onderhoud. De Indonesische mensen zijn niet gericht op het koesteren van herinneringen en zijn vooral met vandaag bezig. Toch goed om ook bij deze plaats even stil te staan. Oorlog en strijd is iets dat niemand zou moeten willen. En toch helaas nog steeds doorgaat! In Batoeradja is een hotel geboekt. Daar ga ik de dag van vandaag verwerken en wat eten en rust nemen. Morgen gaan we Batoeradja verder verkennen. 

Er is nog meer te vertellen over de situatie in 1947 - 1950 in zuid Sumatra. Ik heb in archieven teruggezocht wat er te vinden is. In bijgaande link tref je een document met een militair verslag. Of in deze link waarmee je een boek kunt lezen over een andere compagnie van hetzelfde bataljon. Dus met zeer veel overeenkomsten. En mocht je meer willen weten? Dan moet je mij er maar eens naar vragen als ik je weer ontmoet.

Tot slot nog een klein filmpje van een vrouw die met de rubberbomen aan het werk is.

 

Naar Palembang, waar pa Nederlands-Indie binnenkwam

Indonesië  is 62 keer Nederland qua omvang en er zijn 14 keer zoveel inwoners (circa 270 miljoen). Dus best een groot land. De afstanden zijn groot en er zijn veel verschillende eilanden. De afgelopen decennia is er een forse economische ontwikkeling geweest. Er is een groot netwerk van luchthavens met veel vluchten om te reizen. En er wordt ook veel gebruik van gemaakt. Vandaag ga ik dat ook doen en mijn reisdoel is Palembang. 

Palembang is de grootste plaats op Sumatra en de 6e stad in grootte in Indonesië.  Er wonen bijna 2 miljoen mensen. In 1948 is mijn vader als dienstplichtig militair naar Nederlands Indië gestuurd. Op 23 maart 1948 is hij per boot (Zuiderkruis) in Palembang aangekomen. Vandaag ga ik dus min of meer naar de plek waar mijn vader 74 jaar geleden is aangekomen. Als eenvoudige jongeman, gestuurd door de koningin, moest hij zijn dienstplicht in de tropen vervullen. Ik ga echter vandaag vliegen, maar ik voel toch een klein beetje dat ik in de voetsporen van mijn vader ga komen. 

De vluchten zijn eenvoudig, we worden redelijk reisvaardig in de Indonesische reiswereld. Geen lange wachtrijen op de luchthaven, soms wel enkele mensen voor je ...! De incheckprocedure gaat wat langzamer maar best goed. Je kunt eenvoudig je koffer doorboeken bij een transit. Want ..., overstappen komt veel voor. Dit keer een overstap op Jakarta airport. Het blijkt een hele ingewikkelde, we komen aan bij gate G46 en we vertrekken even later bij dezelfde gate. Wel in een ander toestel. Het zijn allemaal vrij korte vluchten van 1 a 1,5 uur. Dus eindje taxiën, starten, vliegen, dalen, landen en een stukje naar de gate. De koffer ligt al op de band als we daar arriveren.

Rond 14.00 uur komen we aan en zoals gebruikelijk worden we opgewacht door een van de fraters. We moeten een ritje van een halfuurtje naar het fraterhuis maken. En daarmee leren we het Palembang anno 2022 kennen. Het is een moderne Indonesische stad, oftewel heel druk verkeer met zeker drie banen autoverkeeren veel scooters. En als aanvulling ook nog een lightrail systeem boven de weg. Een lint van betonpanelen kringelt boven de weg en zorgt voor modern vervoer. Hoewel er nog wel veel meer auto's dan treinen zijn. 

Bij aankomst in het fraterhuis wordt ons gevraagd of we nog willen eten. Gelukkig geven we het goede antwoord: Ja. Want de maaltijd stond al klaar. De Take-Away was langs geweest en had een biefstuk, champignonnensaus en aardappelpuree met jus klaargezet. En uiteraard groenten. We laten het ons goed smaken, heerlijk eten. Daarna worden ons de kamers toegewezen en deze zijn prachtig. Dit fraterhuis is in 2019 geheel vernieuwd dus het ziet er prachtig uit. Prima kamer met airco, mooie douche en goed internet. Dit gaat dus zeker goed lukken. 

Vervolgens de stad maar even in. Zou het nog net zo zijn zoals pa het op 18 maart 1950 heeft achtergelaten? Zou er nog iets te vinden zijn van vroeger? Ik heb inmiddels geleerd dat de Indonesische mensen weinig hebben met historie (en architectuur). Dus zou er nog wat ouds te vinden zijn? Ik start deze middag maar met een kleine wandeling. Ik constateer dat het een echte miljoenenstad is geworden. Zeer druk, veel verkeer en eigenlijk best wel een beetje chaos. Heel anders dan het in de oude fotoboeken van pa staat. Kijk maar eens naar de verschillen. 

Tijdens mijn wandeling begint het te stortregenen. Echt iets dat bij de tropen hoort. En meestal is dit wel hevig maar duurt het niet lang. Dus ik ga schuilen bij een afdakje van de winkels langs de straat. En dat doen veel meer mensen, ook veel mensen die op een scooter rijden. Feitelijk valt het hele scooterverkeer stil tijdens de stortbui. En een klein deel blijft stil staan op de weg. Waarom? Het antwoord is eenvoudig, ze staan onder de betonnen weg van de lightrail. En daar is het ook droog. 

Aan het einde van de middag komt mijn gids voor de komende dagen nog even langs. Even checken of het adres waar hij mij morgen moet ophalen klopt en gelijk het programma doornemen. Het lijkt me een fijne vent, het gaat de komende dagen dus vast goed komen. Morgen trek ik met hem landinwaarts in de voetsporen van mijn vader. Ik ben benieuwd wat ik ga tegenkomen. Zijn er nog restanten te vinden van de periode 1948 - 1950? Zou ik mij een beeld kunnen vormen hoe pa dit gebied heeft gezien?  

Laatste dag in Malang

Malang heeft een tropisch savanneklimaat. Dat betekent dat de gemiddelde dagtemperatuur gedurende het jaar varieert tussen de 26 en 28 graden. Oftewel bijna altijd hetzelfde en gezien de ligging op 450 meter hoogte best aangenaam. Voor de Tweede Wereldoorlog gold Malang als een plaats die bij de Nederlanders zeer geliefd was vanwege het heerlijke klimaat. En inderdaad het is zeker aangenaam. Bij het ontbijt vragen we ons af of het zelfs koud is (gezien de ervaringen van de afgelopen dagen) maar gedurende de dag komen we erachter dat het gewoon aangenaam is. Gewoon heerlijk weer. En wat een mooi uitzicht op de tuin vanaf mijn appartementje!

Vandaag evalueren we samen met het algemeen bestuur van de congregatie de verschillende bezoeken die we hebben gebracht. Uiteraard spreken we vriendelijke woorden met elkaar en ook vertellen we de ervaringen die we hebben opgedaan. We vertellen over communiteiten die zeer goed lopen maar ook delen we onze ervaringen met leerpunten die we constateerden. In het overleg met het algemeen bestuur hebben we ook kritisch punten voor de toekomst aan de orde gebracht en konden we suggesties delen wat de betekenis daarvan zou kunnen zijn. Onze bijdrage vanuit de rondreis was daarmee zeker waardevol voor het algemeen bestuur. 

Persoonlijk heb ik geleerd dat Indonesië vooral op zichzelf is gericht. Er is een slechte beheersing van andere talen en ook de belangstelling voor zaken buiten Indonesië lijkt beperkt. Indonesië is ook behoorlijk zelfvoorzienend qua grondstoffen, voedsel, etc. en kan zichzelf vrij goed redden. Hoewel het land qua bevolkingsomvang de 3e op de wereldranglijst is (na China en India) speelt het een vrij kleine rol. Er zijn mogelijk ook weinig bedrijven actief in andere landen en er is beperkt ondernemersvermogen om initiatieven te ondernemen. Mogelijk past dit ook minder bij de cultuur in Indonesië? Het gebrek aan taalvaardigheden zou dit ook lastig maken. 

Politiek gezien is er weerstand tegen Amerika, ik begreep dat acties om delfstoffen goedkoop aan te bieden niet bijdroegen aan een goede relatie. En ook de omvang van de Islam en de houding van Amerika naar de Islam is een negatief punt voor de Indonesiërs. De voormalige relatie met Nederland geeft daarnaast een complexe verhouding met het westen. Ook de Chinezen zijn niet erg geliefd en daarmee is Indonesië  wat makkelijker verbonden met het Rusland van Poetin, hoewel er niet veel interactie lijkt te zijn. Maar de sfeer in de pers over Rusland is anders dan bij ons in Nederland. En met bovenstaande info is dat iets beter te begrijpen. Maar feitelijk verwacht ik dat Indonesië gewoon zo onafhankelijk mogelijk wil zijn en het land bouwt op de pancicila. 

In de middag bezoeken we het Zoölogisch museum in Malang dat is opgezet door de fraters. Twee inmiddels overleden fraters hebben een prachtige verzameling van vooral schelpen en slangen (op sterk water) bij elkaar gebracht. In een museum is dit tentoongesteld en het wordt gebruikt om leerlingen onderwijs te geven. En het zijn heel wat schelpen verzameld. Ik wist niet dat er zoveel waren. Ook wat reptielen en enkele levende exemplaren. Waaronder een soort varaan die ik ook even opgesteld heb. Weet jij de naam van deze reptiel?

Het is nu einde van de middag. Straks nog een ontmoeting met enkele junior fraters en aankomende priesters en dan vroeg naar bed. Midden in de nacht moeten we naar het vliegveld omdat rond 7.00 uur ons toestel al naar Jakarta vertrekt. Daar is een overstap naar Palembang en start mijn bezoek aan Sumatra. Dit is het gebied waar mijn vader in de periode 1947 - 1950 gediend heeft voor Nederland.  Ik ben zeer benieuwd hoe het daar is.

Reizen is ook je laten verrassen

De laatste dag op Flores. Vandaag gaan we terug naar 'huis' oftewel naar ons hoofdadres in Indonesië in Malang (Java). En om daar te komen is een vlucht geboekt van Ende (Flores) met een overstap op Kupang (Timor) naar Surabaya. Het plan is om bij het fraterhuis te ontbijten en daarna naar de luchthaven te gaan. We hebben namenlijk een ochtendvlucht naar Kupang. Als we opgehaald worden uit ons hotel blijkt dat er vluchtproblemen zijn. De ochtendvlucht is vervallen en we kunnen pas om 14.35 uur vliegen. Daarmee hebben we een overstaptijd van 5 minuten op Kupang, zou dat realistisch haalbaar zijn?

Maar eerst het ontbijt. Prima gebakken eitje en dan ...., we hebben plotseling een hele ochtend vrij en kunnen een programma verzinnen. In Ende is slechts één museum, dus dat wordt onze bestemming. Het is een museum over Soekarno, hoe zou het ook anders kunnen? We gaan erheen, dus maar eens kijken wat het is. Het blijkt een klein huisje uit de 30-jaren waar Soekarno een aantal jaren verbannen heeft gezeten. En hij heeft daar vooral gedacht over en geschreven  aan de Pancicila. Zijn bed en wat meubelstukken zijn er nog. Het was wel aardig om te bezoeken maar in een half uurtje heb je het wel gezien. De andere actractie is de kathedraal. Ooit in de jaren 30 gebouwd door de Nederlanders. Ook leuk om te zien, maar in een kwartiertje heb je ook dit gehad. We hebben Ende dus gezien en we gaan terug naar het fraterhuis. Koffie, een biertje en een mooi boek (Revolusi) vullen de rest van de ochtend. Met uitzicht op de zee.

Na de lunch gaan we naar het vliegveld. Het ligt midden in de stad en we zijn er diverse malen langsgereden zonder dat we door hadden dat het een vliegveld was. Nu wel en inchecken kost weinig moeite. Er zijn zelfs twee balies! Vervolgens naar de gate, ook niet moeilijk want vanaf gate 1 vertrekt het enige toestel van deze middag. Dat is ons toestel. Al snel blijkt dat er vertraging op de lijn komt. Om 14.35 uur is er nog steeds geen vliegtuig op het vliegveld, dus we kunnen niet weg. Uiteindelijk vertrekken we met ruim 45 minuten vertraging. Zou dat goed komen? Met een overstaptijd van 5 minuten lijkt het minder aannemelijk dat er gewacht gaat worden. 

Zodra het toestel weer vaste grond heeft schakel ik internet in en kijk ik op flightradar naar het vluchtnummer dat we van Kupang naar Surabaya hebben. De website geeft aan dat het vliegtuig niet in de lucht is, dus blijkbaar op ons wacht? En inderdaad het vliegtuig staat op ons te wachten. We kunnen bijna op het platform oversteken naar het andere toestel, hoewel nog wel even langs de controle. En binnen 15 minuten gaan we weer verder. Het vliegtuig heeft op ons gewacht en zo komen we vandaag toch nog in Surabaya. Zodra we Java bereiken is er laaghangende bewolking. En de bergen prikken er prachtig doorheen. De oude vulkanen ten oosten van Surabaya zijn heel goed te zien. 

Dit vliegveld is veel groter en het kost zelfs moeite om onze afhalers te vinden. Maar ook dat lukt. Met een stop bij een goed Javaans restaurant onderweg arriveren we rond 9.30 uur in Malang. Nog even een biertje, een weblogje schrijven en dan naar bed. Het was een drukke dag. 

Scholing is het belangrijkste wapen voor veranderingen

Vandaag staat een uitgebreid bezoek aan de locatie van de fraters in Ende op het programma. De locatie ligt 10 minuten vanaf het hotel.  En opnieuw valt het op dat er nu nauwelijks toeristen in dit gebied zijn. In het hotel blijken we de enige gasten te zijn en als we iets te drinken willen hebben wordt onze bestelling opgenomen en gaat er even later iemand op een scootertje vandoor. Inkopen doen! De voorraad is dus niet erg groot. Daarom besluiten we ons ontbijt maar op de locatie van de fraters te gebruiken, daar is wat meer keuze en inspraak. Brood met een gebakken eitje is wat ze verwachten dat we eten en dat is prima te doen. 

Na het ontbijt gaan we eerst de school bezoeken. En zoals de titel van deze weblog aangeeft is scholing het belangrijkste wapen voor veranderingen. De fraters hebben dit ruim 100 jaar geleden heel goed gezien en zijn daar goed mee aan de slag gegaan. Het resultaat is dat veel gestichte scholen er nog steeds zijn en er honderden leerlingen profiteren van het onderwijs. En een bezoek van een aantal blanken uit Nederland wordt zeer op prijs gesteld. We zijn een echte attractie voor leerlingen en personeel. Iedereen wil een handje geven, een foto maken of soms een selfie. Wij lenen ons daarvoor en proberen ondertussen nog wat wijzer te worden hoe het op school gaat.

Vooral de docenten Engels spreken mij aan. Dit zijn de enige docenten waar een goede communicatie mee mogelijk is. In een klas waar Engels wordt gegeven mag ik even aan de slag met de leerlingen. Ik probeer wat inderactie te krijgen maar dat blijkt toch vrij lastig. Veel verder als een antwoord op de leeftijd kom ik niet. Ik leer dat de spreekvaardigheid in het Engels van leerlingen en ook van docenten nog vrij slecht is,  ondanks jaren Engelse les. Er zijn nauwelijk media om spreekvaardigheid te oefenen en als je onvoldoende in de praktijk oefent wordt het ook niets. En ondertussen is het gereserveerde karakter van veel Indonesische mensen ook geen uitnodiging om eens lekker Engels met een vreemde te spreken. 

Met een andere docent bespreek ik de politieke en economische toestand in de wereld. Hij is benieuwd hoe wij tegen het militaire conflict in Europa aankijken. Ik vertel hem dat er een grote mainstream is die Rusland als aggressor ziet en dat Europa en de NATO de Oekrainers steunen. De docent vertelt mij dat in de Indonesische media dit andersom is en dat Rusland overwegend gesteund wordt. Overigens begrijpt hij dat niet en heeft hij het idee dat het nieuws hier bijhoorlijk gekleurd is. Mogelijk speelt het koloniale verleden hier ook een rol in en is de president van Indonesie een vriend van Putin. Best ingewikkeld allemaal.

Ook verdiepen we ons in het vak geschiedenis. Helder wordt dat geschiedenis en maatschappelijke vorming als vakken dicht tegen elkaar aanliggen. Feitelijk start de geschiedenis in 1945 bij de Pancilila en worden de themas vanuit deze visie uitgewerkt in karaktervorming van de leerlingen. Omdat deze uitgangspunten identiteit-onafhankelijk zijn kan daarmee de natie Indonesië worden opgebouwd. Dit is een belangrijk wapen van de scholing en is mogelijk een zeer goed instrument. Veel beter als het neoliberalisme in Nederland waarbij het lijkt of iedereen het zelf kan/moet doen en feitelijk het recht van de sterkste geldt. Volgens mij kunnen we hiervan veel leren. De Pancicila is door Soekarno geintroduceerd mede op basis van kennis uit Nederland en de periode dat hij in Ende verblijf. 

Op de school zijn leerlingen vanuit drie identiteiten: rooms katholiek, protestant en moslim. Het grootste deel is rooms katholiek maar de andere stromingen zijn ook vertegenwoordigd. De specifieke lessen over identiteit zijn een keuzevak. Hoewel er geen specifieke protestantse of islam lessen worden gegeven. 

Naast de school zijn er ook twee jongensinternaten. We bezoeken de eetzaal, slaapkamers en studieruimte. Het is er toch wel wat anders dan wij gewend zijn. Slaapzalen met wel 30 bedden, slechte matrassen en geen privacy. Maar waarschijnlijk hebben de kinderen thuis niet veel anders?

Na de lunch nog even lekker relaxen in het hotel. Op 200 meter ligt de Sawuzee, oftewel het water tussen Flores, Sumba en Timor. Feitelijk een randzee van de Indische Oceaan. Het strand is zwart (niet van de mensen maar van het zwarte zand) en het water is heerlijk. Ik heb er prima in gezwommen en ik was er de enige. Druk is het er zeker niet. Waar heb ik eerder alleen in zee gezwommen? Weet je dat nog?